Πρόλογος

Η ιστορία των πόλεων ορίζεται εν πολλοίς, από την αφανή πινακοθήκη της μικροϊστορίας της. Βήμα το βήμα, όσο σκάβει κανείς το ίζημα του χρόνου, συναντά εκείνα τα κοιτάσματα της μνήμης, που φέρουν όλα, ονοματεπώνυμο. Η υστεροφημία μας θα επιβιώσει αν υπάρχει λόγος ή αν είμαστε τυχεροί. Αλλιώς, σταδιακά θα επέλθει η λήθη.

Ο Μηνάς Βιντιάδης, έχων το δημοσιογραφικό μικρόβιο συν τοις άλλοις, έψαξε κι έμαθε ότι στον Πειραιά οι Γιουσουρούμ (χωνεμένη εβραϊκή ρίζα στην Αθήνα) και οι διαδρομές τους στον χρόνο είναι μια σύνοψη, ας πούμε, της ιστορίας της Ανατολικής Μεσογείου, των μετακινήσεων, των ελεύθερων εμπορικών οδών της παλιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από Σμύρνη, για παράδειγμα, παρακλάδι των Γιουσουρούμ και βρήκε την πρώτη άφιξη με το όνομα Μποχώρ, η οποία έστησε ταβερνάκι στο μεγάλο λιμάνι. Η μαγιά μπολιάστηκε με τα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής κι έτσι, γεννήθηκε το έργο «Στου Μποχώρη».

Με αφορμή, λοιπόν, την επέτειο για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή, η συγκεκριμένη θεατρική παράσταση μάς ταξιδεύει στις τελευταίες εικόνες πριν την καταστροφή, καθώς και στις πρώτες στιγμές της προσφυγιάς.

Ο συγγραφέας

Ο Μηνάς Ε. Βιντιάδης, δημοσιογράφος και συγγραφέας, γεννήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1957 στο Πορτ Σάιντ της Αιγύπτου. Μεγάλωσε στην ιδιαίτερη πατρίδα του Κάσο και από τα δεκάξι του ζει στην Αθήνα. Σπούδασε Δημοσιογραφία και στη συνέχεια Ελληνικό Πολιτισμό στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.

Επί είκοσι επτά χρόνια εργάστηκε στον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη. Επί τριάντα χρόνια συνεργάστηκε με το κρατικό ραδιόφωνο.

Έχουν εκδοθεί έως σήμερα πέντε λογοτεχνικά βιβλία του. Τα μυθιστορήματα «Τι είπα στην Κλαούντια» (1996, Λιβάνης), «Οι τρεις Μαρίες» (1999, Εκδόσεις Νέα Σύνορα Λιβάνης), «Το δεξί πόδι του θεού» (2004) και « Ο Δράκος κόκορας» (διηγήματα, 2006), Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. Το 2013 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά του «Τηγανίζουν πατάτες στον Άρη;», από τις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ. Έχει συμμετάσχει σε πολλές συλλογές διηγημάτων (Κέδρος, Μεταίχμιο, κ.α.), ενώ έχει δημοσιεύσει κείμενα σε όλα τα μεγάλα λογοτεχνικά περιοδικά (Λέξη, Δένδρο, Εντευκτήριο, Εξώπολις κτλ). Διηγήματά του έχουν μεταφραστεί στα Γερμανικά.

Είναι μέλος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Ιδρύματος Κακογιάννη, μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας για το Κτήριο της Όπερας και της Ακαδημίας Λυρικής Τέχνης «Μαρία Κάλας». Στο παρελθόν έχει διατελέσει Σύμβουλος- για τρία χρόνια- του Μορφωτικού ιδρύματος της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών.

Διδάσκει σεμινάρια Δημιουργικής Γραφής και για τρία χρόνια έκανε μαθήματα στα παιδιά με ειδικές ανάγκες του Σχολείου Ηρακλείου Αττικής. Το 2015, συμμετείχε ως καθηγητής στο Στούντιο Συγγραφής του Εθνικού Θεάτρου «Γράψε το έργο σου» και το 2017 δίδαξε στον κύκλο σεμιναρίων του Ιδρύματος Κακογιάννη.

Το έργο του «Ο Κάτω Παρθενώνας» ανέβηκε τον Οκτώβριο του 2015 στο ΚΘΒΕ, σε σκηνοθεσία Περικλή Χούρσογλου και τον Οκτώβριο του 2019 στο «Άλμα» σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, ενώ το έργο του «Tattooland» ανέβηκε το 2017 στο «Αγγέλων Βήμα», στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ελληνικού Έργου, σε σκηνοθεσία Κερασίας Σαμαρά. Για το έργο αυτό ήταν υποψήφιος το 2018, για το Βραβείο «Κάρολος Κουν».

Ανάγνωση

Δεν είναι εύκολο για έναν Έλληνα να μιλήσει για τα γαλάζια παράλια της Μικράς Ασίας, να καταγράψει μέσα από αφηγήσεις προσφύγων τις ιστορίες και τις μνήμες των Ελλήνων, ακόμη κι αν αυτές έχουν περάσει στις νεότερες γενιές. Μετά από πολλά χρόνια η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελεί πια, ένα ακόμη κεφάλαιο στην πολύπαθη ιστορία της μικρής μας πατρίδας. Η Μικρασία ήταν το πιο στενάχωρο κομμάτι της οικογενειακής ιστορίας των προσφύγων, των σχολικών αναγνωσμάτων, της συλλογικής μνήμης τριγύρω, της ιστορίας όπως τη μάθαμε και όπως μας άγγιξε. Η Μικρασία, είχε τόσο πολύ ταυτισθεί στο μυαλό εκείνων των πολύπαθων ανθρώπων με την υπέρτατη τραγωδία, ώστε να μοιάζει με κάτι καταραμένο.

Η γενιά που έζησε τον χαμό στη Σμύρνη, πάει έφυγε. Οι επόμενες γενιές οφείλουν να μαθαίνουν από την Ιστορία, να θυμούνται από τις διηγήσεις και να κρίνουν αθώους και φταίχτες.

Μικρασία 1922 και ο Ελληνισμός ξεριζώνεται, σφαγιάζεται, εξανδραποδίζεται. Ελλάδα 2022, έχει ηθική υποχρέωση, τουλάχιστον, να μην ξεχάσει.

Παραστάσεις, σαν και τούτη, δίνουν την ευκαιρία στον ελληνισμό του 21^ου αιώνα να κοινωνήσει δραματοποιημένες σκηνές από τη ζωή που δεν έζησε, να κατανοήσει τι σημαίνει προσφυγιά, να δικαιώσει προγόνους που λοιδορήθηκαν σαν έφτασαν από απέναντι πένητες, σχεδόν γυμνοί, ανέστιοι και να χειροκροτήσει τους κόπους, τις προσπάθειες και τους αγώνες που έδωσαν για να εδραιωθούν στην πατρίδα, να μπολιάσουν, ως γονιμοποιός δύναμη, τα ήθη τους στην ντόπια λαϊκή παράδοση, να διδάξουν την εξέχουσα πολιτιστική τους στάθμη στους γηγενείς Έλληνες, ώστε να κερδίσουν με την αξία τους αναγνώριση και αξιοθαύμαστες επιτυχίες.

Υπόθεση – Παράσταση

Αρχές του 1924. Ο ηλικιωμένος Αναστάσης καταφέρνει και στήνει το μικρό του μουσικό ταβερνάκι στον Πειραιά, μετά την καταστροφή της Σμύρνης και το δύσκολο ταξίδι του για την Ελλάδα. «Στου Μποχώρη» το ονοματίζει και φιλοδοξεί να γίνει γνωστό ως τις άκρες της πόλης. Μαζί του ήρθε και η κόρη του Ρηνιώ, και σπουδαγμένη και καλή τραγουδίστρια. Εκείνη αρνείται στην αρχή να τραγουδήσει στην ταβέρνα, από σεβασμό στη μνήμη του σκοτωμένου συντρόφου της, κάτω από θλιβερές συνθήκες. Αργότερα το κάνει. Με θέληση και πάθος. Ο Φώτης, παιδικός της φίλος από τη Σμύρνη, τους βοηθά και ονειρεύεται μαζί τους ένα καλύτερο αύριο.

Μέσα από τραγούδια και μνήμες που στέκονται ζωντανές, πότε από τις ευτυχισμένες μέρες στη Σμύρνη, πότε από τις τραγικές στιγμές της καταστροφής, ακόμα κι από τη νέα τους ζωή στον Πειραιά, ο Αναστάσης, η Ρηνιώ, ο Φώτης και τρεις μουσικοί στη σκηνή, διηγούνται ιστορίες γλυκόπικρες με λόγια και νότες.

Είναι έξι χαρακτήρες- μάρτυρες από το ενάμιση εκατομμύριο προσφύγων που έφτασαν εξαθλιωμένοι στην Ελλάδα και δοκιμάζουν από τα «αδέλφια» τους στη μεγάλη πατρίδα, την αποστροφή και την περιφρόνηση, με την πιο σκληρή ταπείνωση στη λέξη «τουρκόσποροι».

Μέσα από τις διηγήσεις, τις δραματοποιημένες θύμησες, περνούν από μπροστά μας όλα τα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία και τους ανθρώπους που τη βίωσαν. Η καθημερινή ζωή των Ελλήνων της Σμύρνης – από το 1890 έως το 1924 – ξετυλίγεται στο έργο, μέσα από τις συνήθειές τους, την τέχνη και τον πολιτισμό τους, την κουζίνα τους και τις μυρωδιές της.

Σκληρές μνήμες, αλλά και ανθρωπιά, τρυφερότητα κι αγάπη και καημοί και τραγούδια και σπιτικές μυρωδιές. Μα, αυτό που υπερτερεί είναι η πίστη στο όνειρο να σταθούν και πάλι με αξιοπρέπεια στα πόδια τους, στον νέο τόπο τους.

«Τι σε μέλει εσένανε από που είμαι εγώ..», «Κρασοπίνω», «Από τα πολλά που μου ‘χεις καμωμένα», «Γέλα προσφυγοπούλα, ξέχνα τη συμφορά», «Σ’ αγαπώ γιατί είσαι ωραία», είναι λίγα από τα τραγούδια που ακούγονται, ενώ η πλατεία αγκαλιάζει τους απτάλικους χορούς.

Η έμπνευση, βασισμένη σε αληθινές μαρτυρίες, ανήκει στον δημοσιογράφο και συγγραφέα Μηνά Βιντιάδη, που με τη σκηνοθετική προσέγγιση της Βάνας Πεφάνη οδηγούν ηθοποιούς στη σκηνή και κοινό στην πλατεία, σ’ ένα ταξίδι στον χρόνο και στις αλησμόνητες πατρίδες.

«…Άιντε του καημένου του Μποχώρη, του τη σκάσαν στο βαπόρι

Άιντε και του πήραν πεντακόσια

Άντε όλο λίρες κι όλο γρόσια…»

Ο Κώστας Αρζόγλου στον ρόλο του Αναστάση είναι τόσο αυθεντικός, τόσο αληθινά Σμυρνιός, όσο είναι εστιασμένος στο οριακό σημείο ανάμεσα στο γήρας και στο να ξαναγίνεται παιδί. Μας διασκεδάζει, μας δίνει συνταγές για σουτζουκάκια Σμυρναίικα και ιμάμ μπαϊλντί, μας ανασταίνει τη μνήμη. «Να μη ξεχάσουμε Θε μου».

Η Ρηνιώ- Πέμη Ζούνη θυμάται τη ζωή στη Σμύρνη, αφήνει να μπλέκονται μέσα στις αναπολήσεις της ζωντανοί και πεθαμένοι και γλυκόπικρες γεύσεις. Ταυτόχρονα, μοιράζει εικόνες της καταστροφής αφόρητες, ζοφερές.

«Ο Κεμάλ επιστράτευσε Τσέτες που διψούσαν για αίμα. Μας κυνηγούσε ο ίδιος ο διάβολος. Για 15 μέρες η πιο όμορφη πόλη του κόσμου ήταν ένα σφαγείο, μια κόλαση.»

Η Ρηνιώ είναι άνθρωπος γεμάτος πόνο, θυμό αλλά και όρεξη για ζωή. Είναι μορφωμένη αλλά ταπεινή.

Αυτή η εξόχως ενδιαφέρουσα Ρηνιώ της Πέμης Ζούνη, φορτωμένη μνήμες της καταστροφής, μας δίνει μια γυναίκα ευαίσθητη που προσπαθεί να είναι σκληρή για ν’ αντέξει. Παρουσιάζεται συμβολικά ως εκπρόσωπος ολόκληρου του ελληνισμού της Μικρασίας και ιδιαιτέρως της Σμύρνης, αυτού του μεγάλου πολιτιστικού κέντρου. Αρχοντική, μα και ευάλωτη.

”Εμείς είμαστε φτωχοί αλλά είμαστε μορφωμένοι. Ούτε που φαντάζονται τι θα τον κάνουν τον πολιτισμό που τους φέραμε.”

Η οργισμένη φωνή της είναι η κραυγή της προσφυγιάς. Η Ρηνιώ είναι η Σμύρνη. Που άντεξε, που αντέχει, που περιμένει.

Η παράσταση διανθίζεται από αγαπημένα τραγούδια και υπέροχες μουσικές. Ο Βασίλης Ζιγκερίδης στο κανονάκι, ο Κωνσταντίνος Ζιγκερίδης ακορντεόν και μπαντονεόν και ο Γιάννης Παπαγεωργίου (ωραία φωνή, μεστή, ζεστή, ταξιδιάρικη) κιθάρα και τραγούδι, μας ταξίδεψαν στα ηχοχρώματα της Ανατολής, ενώ σε αρκετά σημεία το κοινό συνόδευε αυθόρμητα τον τραγουδιστή.

Στο δυνατό κείμενο του Βιντιάδη γίνονται αναφορές για τα παιχνίδια που παίχτηκαν σε βάρος των Ελλήνων, για τη στάση των συμμάχων, για τον τελικό απολογισμό της καταστροφής, για την υποδοχή των προσφύγων από τους συμπατριώτες τους.

”Το σκάκι παίζεται αλλού κι εμείς πάντα στη μέση, τα πιόνια που πρέπει να θυσιαστούν.”

”Η Γαλλία η σύμμαχος μας αλλάζει στρατόπεδο και υπογράφει συμφωνία με τον Κεμάλ. Εμείς…οι παράπλευρες απώλειες.”

”Η Ελληνική κυβέρνηση αφήνει τους Έλληνες Μικρασιάτες στην τύχη τους.

”Στρατόν σώσατε, πολίτας εγκαταλείψατε.”

”25000 Έλληνες στρατιώτες νεκροί. 1500000 πρόσφυγες, 600000 αθώοι πολίτες νεκροί, 800000 αιχμάλωτοι, οι άνθρωποι έγιναν αριθμοί.”

”Είναι μαγκιά να χτυπάς και να βρίζεις πρόσφυγα; Εγώ είμαι πιο Έλληνας από σένα.”

 Ευαίσθητος, μα και δυναμικός ο Βασίλης Ευταξόπουλος είναι η ψυχή της παράστασης. Αφηγείται και δονείται ολόκληρος. Δίνει ρυθμό, ένταση και οδηγεί την πλατεία σε μια «θεία κοινωνία» των γεγονότων που εξιστορεί. Παράλληλα, ερμηνεύει τον ρόλο του Φώτη με τρυφερότητα και ανθρωπιά. Αξιοπρεπής, συγκινητικός, εκφραστικός και πολύ αληθινός. Απολαυστική η κίνησή του στον απτάλικο, χορός που απλώνει στην αίθουσα την Ανατολία με τα μεράκια, τους καημούς, τα ντέρτια και τα πάθη της.

Η σκηνοθεσία της Βάνας Πεφάνη ήσυχη, αλλά ατμοσφαιρική. Πήρε το έργο του Βιντιάδη και το κάνει εικόνες και χρώματα, μυρωδιές και συναισθήματα. Του δίνει ζωή και το κάνει να μοιάζει σημερινό.

Τα λιτά σκηνικά του Γιώργου Λυντζέρη, οι ατμοσφαιρικοί φωτισμοί του Βασίλη Κλωτσοτήρα και η κίνηση του Κυριάκου Κοσμίδη, μας οδηγούν στην ενσυναίσθηση της φρικώδους κατάστασης που απέπνεε η καταστροφή της Σμύρνης .

Σαν της Σμύρνης το γιαγκίνι

στον ντουνιά δεν έχει γίνει

κάηκε κι έγινε στάχτη

έβγαλε ο Κεμάλ το άχτι.

Έτσι, παρέα με ”το φεγγαράκι το γαϊτανόφρυδο”, απολαύσαμε, θυμηθήκαμε, συγκινηθήκαμε, οργιστήκαμε.

 Η σκηνοθεσία, πολύ φρόνιμα, οργάνωσε μια «παρτιτούρα» για την παράσταση και συμπεριέλαβε όλα τα θεατρικά υλικά. Υπόκριση, κοστούμια, μουσική και φώτα. Εδώ, οι ζωντανές νότες επί σκηνής παρέχουν καθοδηγητικό σχέδιο στο έργο και επιτρέπουν θεατές και ηθοποιούς να αισθανθούν τον σκηνικό χρόνο με τον ίδιο τρόπο που τον αισθάνονται οι μουσικοί.

Ιδιαίτερος έπαινος στους τρεις μουσικούς Βασίλη Ζιγκερίδη, Κωνσταντίνο Ζιγκερίδη και Γιάννη Παπαγεωργίου, οι οποίοι χαρίζουν στους θεατές τραγούδια – πολύτιμα τιμαλφή της Μικρασίας και ιδιαίτερα της Σμύρνης.

Οι Σμυρνιοί καλλιτέχνες, άλλωστε, έσπειραν το λαϊκό τους ύφος στον Πειραιά με την έλευσή τους, γρήγορα οι ντόπιοι μουσικοί έδρεψαν τους καρπούς της σποράς κι ο ρυθμός της Ανατολής κυρίευσε το ελληνικό λαϊκό και ρεμπέτικο τραγούδι.

Έτσι, στου «Μποχώρη» και στην εξέλιξη της δράσης δημιουργούνται δυνητικοί κόσμοι και συγκινησιακά πλαίσια για την παράσταση.

Δίκαιο το χειροκρότημα στο φινάλε σε όλους τους συντελεστές της.

Επίλογος

Το έργο του Μηνά Βιντιάδη είναι ένα ταξίδι εξωτερικό κι εσωτερικό. Ακόμα και σε μας, τους νεότερους, ενεργοποιεί μέσα μας τη συλλογική μνήμη. Ο πόνος, η φρίκη, η αδικία είναι γραμμένα στο συλλογικό σώμα της ανθρωπότητας, στο συλλογικό υποσυνείδητο.

Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, Μικρασία, στρατόπεδα συγκέντρωσης, γενοκτονίες, ολόκληρη η κακοποίηση του ανθρώπινου γένους, υπάρχει μέσα στον καθένα μας και είναι ένας ο τρόπος για να θεραπευτεί. Η απόφαση για ελευθερία. Η απόφαση, ποτέ ξανά.

Συντελεστές

Κείμενο: Μηνάς Βιντιάδης

Σκηνοθεσία: Βάνα Πεφάνη

Μουσικοί: Ζιγκερίδης Βασίλης-κανονάκι, Ζιγκερίδης Κωνσταντίνος-ακορντεόν, μπαντονεόν και Παπαγεωργίου Γιάννης-κιθάρα, φωνή.

Σκηνικά-κοστούμια: Γιώργος Λυντζέρης

Σχεδιασμός Φώτων: Βασίλης Κλωτσοτήρας

Επιμέλεια κίνησης: Κυριάκος Κοσμίδης

Δημόσιες σχέσεις- Επικοινωνία: Νταίζη Λεμπέση

Με την Υποστήριξη της Περιφέρειας Αττικής

Πρωταγωνιστούν: Κώστας Αρζόγλου, Πέμη Ζούνη, Βασίλης Ευταξόπουλος

ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ

Πρόλογος

Όταν ο καθωσπρεπισμός της ελίτ κοινωνίας αποδεικνύεται φοβικό σύνδρομο και τρομάζει τον μικρόκοσμο που ανήκει στη διαφορετικότητα, όταν από ευυπόληπτες «κιβωτούς αγάπης» ρέει η απαξίωση των κακόμοιρων πληβείων και η εκμετάλλευση υλικών παροχών προς όφελος τιτλούχων, όταν το ανάθεμα στον φιλομόφυλο παρία μετατρέπεται σε εκούσια δολοφονία, είναι παρήγορο για την ντόπια κοινωνία να βάζει ένας μεγάλος φορέας πολιτισμού το δάχτυλο στην πληγή, να θέτει σε ένα ευρύ κοινό ερωτήματα όπως, το δικαίωμα στην αγάπη, στην ένωση, στη ζωή, ανήκει μόνο σ’ αυτούς που γεννήθηκαν με προίκα την ετεροσεξουαλικότητα; Παράλληλα, να δίνει την ευκαιρία στους «ορθολογιστές» να επαναπροσδιορίζουν συμπεριφορές απέναντι στους συνανθρώπους τους. Αυτό ακριβώς κάνει το Κ.Θ.Β.Ε. με την παράσταση που ανέβασε στο Φουαγιέ της Ε.Μ.Σ.

«Η Πράγα» έκανε πρεμιέρα στη Μαδρίτη το 2013 σε σκηνοθεσία του συγγραφέα με τον θίασο La Barca Teatro. Παραστάθηκε σε διάφορους χώρους μέχρι το 2017. Εκδόθηκε από τις Ediciones Antígona και μεταφράστηκε στην κροατική, ιταλική και αγγλική γλώσσα με τη συνεργασία της Fundación SGAE. Η αγγλική μετάφραση δημοσιεύτηκε στη συλλογή Estreno Spanish Plays (2017) στις ΗΠΑ και έκανε πρεμιέρα στο New Jersey Repertory Theatre (2017), με τη μορφή θεατρικού αναλογίου. Έχει ανεβεί και στο Μιλάνο την ίδια χρονιά , με τη συμμετοχή του La Barca Teatro και τώρα παρουσιάζεται στη Θεσσαλονίκη από το Κ.Θ.Β.Ε. σε μετάφραση της Μαρίας Χατζηεμμανουήλ.

Υπόθεση

Ο Μπένι και ο Χάρης είναι ζευγάρι για μια εικοσαετία. Η στενή φιλία τους με τη Σουζάνα διαρκεί περισσότερο. Είναι μια καλοκαιρινή βραδιά (τοποθετείται από τη σκηνοθεσία στη Θεσσαλονίκη), όπου οι δυο τους έχουν ετοιμάσει ένα δείπνο γι’ αυτήν: ωραίο φαγητό, ωραίο κρασί, ωραία μουσική, καλή διάθεση.

Και οι τρεις τους απολαμβάνουν το δείπνο με απόλυτη εμπιστοσύνη στη σχέση τους, απολαμβάνουν το χιούμορ, τα όμορφα συναισθήματα που γεννάνε οι ωραιότερες αναμνήσεις τους, χαίρονται την ευφρόσυνη ατμόσφαιρα της συνάντησης. Δεν έχουν υπολογίσει, όμως, ένα υπόγειο παιχνίδι που γεννιέται στη βραδιά ανάμεσα στη Σουζάνα και στον Μπένι. Ούτε περίμεναν να εμφανιστούν θαμμένα ένοχα μυστικά, απροσδόκητες εκπλήξεις και να δημιουργηθούν νευρικές εξάρσεις, ώστε να βάλουν σε δοκιμασία την αγάπη και τη φιλία τους.

Ποιος γνωρίζει πραγματικά τον σύντροφό του; Ενοχλητικά τα ερωτηματικά. «Κι αν το παρελθόν δεν είναι όπως το θυμόμαστε»; «Κι αν το μέλλον δε θα δεχτεί τα όσα σχεδιάζουμε»; «Από τι κρυβόμαστε τώρα»;

Ανάμεσα στα λάθη και στον πυρετό της βραδιάς, ανάμεσα στα γέλια και στις αναπάντεχες αποκαλύψεις, μόνο ένα πράγμα παραμένει σαφές για τον Μπένι, τη Σουζάνα και τον Χάρη: υπάρχει πάντα ένα μέρος στο οποίο θέλουν να γυρίσουν. Και αυτό το μέρος είναι η Πράγα.

«Η Πράγα» του Χαβιέρ δε Διός είναι ένα έργο για τρεις χαρακτήρες και έναν μοναδικό χώρο – το σαλόνι του σπιτιού των Μπένι και Χάρη- που παίζει με τις συμβάσεις της κοσμικής κωμωδίας, για να προσεγγίσει μέσα από αυτές, ειρωνικά, ένα θέμα που, συνήθως, απέχει πολύ από μια συνθήκη αγάπης, φιλίας και χρόνου. Τις σχέσεις ενός μακρόβιου ζευγαριού ανδρών με μια φίλη από τα νεανικά τους χρόνια, το έργο τις θέτει σε σκληρή δοκιμασία.

Με αφορμή τη διαφωνία των δυο αγοριών, γύρω από το θέμα της υιοθεσίας ενός παιδιού, μία απόφαση που τους φέρνει αντιμέτωπους με την υπαρξιακή ανάγκη για συνέχεια, την ανάληψη ευθυνών, τον φόβο της μετάβασης σε μια διαφορετική καθημερινότητα, με το πέρασμα στη συνθήκη της γονεϊκότητας, ο συγγραφέας αναδεικνύει σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα, έτσι όπως φωτίζονται μέσα από τις διαπροσωπικές σχέσεις και από τα σημερινά αδιέξοδα.

Ανάγνωση

Ένα κοινωνικό, ευαίσθητο και σύγχρονο κείμενο είναι «Η Πράγα», που διαθέτει το ταλέντο, την ικανότητα εκείνων που ξέρουν να αφηγούνται πολύ καλά ιστορίες ξεχωριστών προσώπων. Τρεις υπέροχοι χαρακτήρες ανεβάζουν ψηλά το έργο, φέροντες λαμπερό παράσημο την αξιοπιστία σε αυτό που ζουν και νιώθουν, σε μια πολύ ιδιαίτερη υπόθεση που, αν δεν είχε κατακτηθεί από τον δημιουργό του η τέχνη της καλής δραματουργίας, θα έχανε το στοίχημα της κατήχησης, της ψυχαγωγίας και της διασκέδασης. Ο Javier de Dios το κέρδισε.

Πρωταγωνιστές είναι ένα σταθερό γκέι ζευγάρι που, στην πιο κρίσιμη στιγμή της σχέσης τους, σκέφτονται να γίνουν γονείς. Η κοινή τους κολλητή, Σουζάνα, θα είναι η εκλεκτή μητέρα, σε περίπτωση που καταλήξουν σε συμφωνία, κάτι που ικανοποιεί τα τρία εμπλεκόμενα μέλη. Ανασφάλειες, μισές αλήθειες, κλεμμένα φιλιά, ψεύτικοι εραστές, κοινό παρελθόν και πολλά ποτήρια κρασί αργότερα. Αυτό το τρίγωνο καταλήγει να γίνει κάτι παραπάνω από οικείο στους θεατές, γιατί οι χαρακτήρες είναι πολύ καλά σκιαγραφημένοι και είναι εύκολο να τους αναγνωρίσουν είτε σε κοινούς φίλους είτε στον εαυτό τους.

Ο μισάνθρωπος και εγωιστής διανοούμενος, ο αφοσιωμένος εραστής, ικανός να εγκαταλείψει τις δικές του ανάγκες για να ικανοποιήσει τον άλλον, η φαινομενικά επιπόλαιη γυναίκα, που ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο, με το συνεχές ξόδεμα του εαυτού της. Το πέρασμα του χρόνου μετατρέπει αδυσώπητα όλους αυτούς σε κωμικοτραγικούς χαρακτήρες, επειδή είναι ευάλωτοι, συναισθηματικοί αλλά και αλαζόνες.

Ο συγγραφέας

Ο Javier de Dios (Μαδρίτη, 1966) είναι θεατρικός συγγραφέας και διευθυντής του Κέντρου Τεκμηρίωσης Παραστατικών Τεχνών και Μουσικής του INAEM-Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Φιλόλογος και δάσκαλος, το 1996 ίδρυσε την εταιρεία La Barca Teatro, με την οποία ανεβάζει δικά του κείμενα αλλά και άλλων συγγραφέων έκτοτε.

Ως συγγραφέας, πολλά από τα περισσότερα από τριάντα έργα που συνθέτουν τη δραματική του παραγωγή έχουν επιμεληθεί και μεταφραστεί, συγκεκριμένα στα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ρουμανικά και κροατικά. Τα κείμενά του περιλαμβάνουν Trilogía de la Emprendedora (2018), Iván (2017), Praga (2013), Food for Fish (2005; Euskadi Literature Award 2006), Social Skills (2007), Chicken for China (2013), Defenceless (2002) ήΕυκαιρίες (2014). Επίσης εκδοχές και δραματουργίες, όπως αυτά που ετοιμάζονται για το Teatro de la Zarzuela με βάση το La marchenera ή το La dogaresa.

Ως δάσκαλος, υπήρξε δάσκαλος Ισπανικής Γλώσσας, Λογοτεχνίας, Θεάτρου και Παραστατικών Τεχνών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση από το 1990 έως το 2018, καθώς και καθηγητής Δραματικής Γραφής και Θεατρικής Συγγραφής στην Τάξη Θεάτρου και στη Σχολή Συγγραφής του Πανεπιστημίου της Αλκαλά, μεταξύ 1998 και 2010.

Έχει μεγάλη εμπειρία στη σκηνοθεσία και τη διδασκαλία θεάτρου από και για τους νέους, πτυχές για τις οποίες έχει διδάξει μαθήματα σε διαφορετικά σχολεία και ιδρύματα και για τις οποίες έχει λάβει διάφορα βραβεία. Από το 2014 έως το 2018 διετέλεσε γενικός γραμματέας της Ένωσης Συγγραφέων και Συγγραφέων Θεάτρου (ΑΑΤ).

Ομαλοποιήστε την παρουσία της συλλογικότητας LGBTIQA+

Κέρδισε τον Διεθνή Διαγωνισμό XV Leopoldo Alas Mínguez (2021 LAM Award). Το Ίδρυμα SGAE και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Visible αθλοθετούν αυτό το βραβείο κάθε χρόνο, με στόχο να υποστηρίξουν και να τονώσουν τη δημιουργία νέων θεατρικών κειμένων που δίνουν προβολή στη συλλογικότητα LGBTIQA+. Ο συγγραφέας έλαβε αυτό το βραβείο για το έργο του «An Italian Song», ένα συγκινητικό και λεπτό κείμενο για τις σχέσεις μιας οικογένειας (πατέρας, μητέρα και γιος, ο οποίος ανακαλύπτει νωρίς την ομοφυλοφιλία του) στην Ισπανία της δεκαετίας του εβδομήντα. Το συγκεκριμένο έργο είναι κι ένας φόρος τιμής σε όλους εκείνους που τόλμησαν να ανοίξουν δρόμο, για τη δημιουργία μιας νέας openminded χώρας.

Η παράσταση

Και αν έχουμε ήδη μιλήσει θετικά για το κείμενο, η σκηνοθεσία είναι, επίσης, άψογη σε όλες τις συναισθηματικές αποχρώσεις του. Σκηνοθεσία και δραματουργική επεξεργασία από τον Θέμη Θεοχάρογλου, ο οποίος συλλογίστηκε τον κλασικό τόνο απόδοσης, με τη βεβαιότητα ότι το «ιδιαίτερο» όταν το χρωματίζεις «καθολικό», περνάει πάντα στο κοινό.

Σημειώνω ότι, καθώς το κείμενο δεν εμπίπτει σε άγνωστα στερεότυπα, πέρα ​​από αυτά που αναγνωρίζουμε όλοι, όπως η προσδοκία ότι ο άνθρωπος που ανήκει σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα έχει όλα τα χαρακτηριστικά της, οι τρεις πρωταγωνιστές – εξαιρετικοί ηθοποιοί του Κ.Θ.Β.Ε. – δίνουν στους ήρωες «Χάρη», «Μπένι» και «Σουζάνα», θέση στην κοινωνίας μας, χωρίς να αγγίξουν την υπερβολή ή το ψέμα. Μετατρέπουν τους χαρακτήρες σε μοτίβο, σύμφωνα με αυτά που βιώνουν, και το κάνουν ήρεμα, σιγά- σιγά, μεγιστοποιώντας την ένταση, ανάλογα με εκείνη που εκλύει η ιστορία.

Η παράσταση κυλάει ευχάριστα, ντυμένη με τζαζ μουσική, λίγο αργεντίνικο τάνγκο, πολλή κινηματογραφική μουσική και στο φινάλε ελληνική, η οποία έρχεται μέσα από μια ραδιοφωνική εκπομπή που αγαπά τα γράμματα ακροατών, ενώ ο θεατής απολαμβάνει τα χαρακτηριστικά στοιχεία κωμωδίας, όπως ρυθμό, έξυπνο χιούμορ, συνεργασία ηθοποιών, φλύαρες σιωπές, μουσικά ταξίδια και ενδιαφέρουσα πλοκή με μυστικά και ψέματα, με κρυμμένες αλήθειες, με υπεκφυγές και «κράξιμο», αλλά και με ανατροπές και παρεξηγήσεις.

Οι ερμηνείες τρων τριών ηθοποιών του Κ.Θ.Β.Ε, εντυπωσιακές. Η Σουζάνα της Λουκίας Βασιλείου, απολαυστική. Είναι μια χαριτωμένη γυναίκα που διψά για ζωή, που την ξοδεύει και το χαίρεται, που ζει το σήμερα με ένταση και πάθος και που ξέρει καλά να κρύβει τις πληγές της. Κυριολεκτικά οργώνει τη σκηνή και είναι χάρμα ιδέσθαι σαν γυναίκα και σαν ρόλος.

Ο Γιάννης Τομάζος παραγκωνίζει το οτιδήποτε ωφελιμιστικό, για χάρη του ονείρου της τεκνοποιίας, ενώ μπολιάζει με όρεξη το δυναμικό του «εγώ» στο ζητούμενο «εμείς. Ο χαρισματικός ηθοποιός πλάθει έναν αξιολάτρευτο χαρακτήρα, έχει απίστευτη ενέργεια, ελίσσεται αξιοθαύμαστα ανάμεσα στο κωμικό και το κωμικοτραγικό, θυμίζει έντονα φιγούρα Τσάρλι Τσάπλιν ή Τζιν Γουάιλντερτ, κερδίζει από την έναρξη, ακόμη, το κοινό.

Ο γυμνασμένος Χρήστος Μαστρογιαννίδης είναι ο macho Χάρης, που ταλανίζεται από αμφιβολίες για μια μακρόβια υγιή σχέση, ενώ βαδίζει μέσα της μ’ ένα βήμα μπρος κι ένα πίσω. Ο σκηνοθέτης τον θέλησε αψύ, τραχύ, αδρό, σκληρά αρρενωπό, το άλλο άκρο της σχέσης, εγώ θα τον ήθελα λιγότερο μονοκόμματο, όχι τόσο άκαμπτο. Θα μπορούσε, ίσως, να σπάσει κάπως, να ξεχάσει τον επικό τόνο στις εξάρσεις του, να γίνει πιο γήινος, πιο αληθινός στις τρυφερές στιγμές του ζευγαριού. Ωστόσο, προσπαθεί φιλότιμα ο Χρήστος Μαστρογιαννίδης να ακολουθήσει τη σκηνοθετική γραμμή.

Σκηνικός χώρος και πλατεία ενώνονται σε μια εικαστική συμμετοχική εγκατάσταση αποτελούμενη από διαφορετικές καρέκλες που η κάθε μια φέρει μια διαφορετική ταυτότητα, μνήμη και σωματικότητα. Το δε δάπεδο, χαρούμενο, στα χρώματα του ουράνιου τόξου.

Τα φιλοξενούμενα άτομα προσκαλούνται να αφήσουν τα παλτό τους σε stand ρούχων, έτσι ώστε τα καθημερινά προσωπικά τους στοιχεία συμμετέχουν με έναν ιδιότυπο τρόπο στο συνολικό εγχείρημα. Σφαιρική-περιμετρική όραση 360 μοιρών. Αφήνοντας τον χώρο να μιλήσει με αυτονομία και εμπνεόμενα από την ημικυκλική του μορφή, φέρνουμε στο φως όλες τις πλευρές του.

Εδώ σκοτεινά σημεία δεν υπάρχουν, όλα είναι συμπεριληπτικά. Ένας από τους στόχους της εικαστικής εγκατάστασης είναι η βιωσιμότητα και η DIY πρακτικές μέσω της ανακύκλωσης και της αξιοποίησης των ήδη υπαρχόντων υλικών του Κρατικού Θέατρου.

Μια ιδιότυπη συνεργασία είναι αυτή με τον δημιουργό Άγγελο Μέντη και η χρήση ενός συγκεκριμένου αριθμού (7) σκηνικών κατασκευών του, οι οποίες μετατράπηκαν σε μια άλλη μορφή και επεξεργάστηκαν καλλιτεχνικά.

Η πρόταση του Javier de Dios είναι απλή και πολύ κοντινή μας και, παρά τη σίγουρη συστολή του, όσον αφορά την ενσωμάτωση του κοινού στη σκηνή, η παραγωγή του Κ.Θ.Β.Ε. κερδίζει πόντους λόγω εύστοχης διαμόρφωσης του χώρου, όπου παίζεται η παράσταση.

Φυτά από διαφορετικά σημεία της πόλης αναδεικνύουν την περμακουλτούρ (η «permaculture» πραγματεύεται τη δημιουργία ενσυνείδητα σχεδιασμένων οικοσυστημάτων, στα οποία η ανθρώπινη δραστηριότητα μπορεί να ενταχθεί και να αναδειχθεί ως αναγεννητικός και σταθεροποιητικός παράγοντας), με τελική ευχή, μετά την ολοκλήρωση του project, τα φυτά να γίνουν κομμάτι φροντίδας του κτιρίου και των ατόμων που δραστηριοποιούνται στον Οργανισμό.

Η εικαστική εγκατάσταση είναι συμπεριληπτική και επιθυμεί να αναπτύξει ετερόκλητους διαλόγους με τα άτομα το χώρο και το κτίριο, όπως αναφέρεται και στο καλλιτεχνικό σημείωμα της παραγωγής .

Επίλογος

«Η Πράγα» εμβαθύνει σε θέματα όπως: πώς μεγαλώνουμε, με ποιες προσλαμβάνουσες, πώς μπορούμε να κρατήσουμε τις αρετές που έχουμε βιώσει και να απαλλαγούμε από τον εγωισμό και την αποθάρρυνση για εξέλιξη, πώς να ανιχνεύσουμε την καλοσύνη ή την τοξικότητα, πώς να εδραιώσουμε την αυτοπεποίθησή μας στο παρόν και πώς να αντιμετωπίσουμε λογικά και ψύχραιμα το μέλλον.

«Η Πράγα» είναι, εν ολίγοις, μια βιταλιστική πρόποση για το παρόν και το μέλλον μιας γενιάς που κατέκτησε τις προσωπικές και σεξουαλικές ελευθερίες στη δεκαετία του ‘80 και που, σήμερα, συνεχίζει να απολαμβάνει τις ίδιες ελευθερίες ή να υπερασπίζεται την αναγνώριση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Μια αξιοπρέπεια που ανήκει σε όλους, επειδή οι πτυχές της αναταραχής και της νηνεμίας είναι κοινές σε κάθε ζευγάρι, αλλά και σε κάθε αυτόνομη ανθρώπινη μονάδα, ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό.

Η υπόθεση εξελίσσεται στη Θεσσαλονίκη, όπως θέλει η σκηνοθεσία, αν και η Ισπανία είναι χιλιόμετρα μπροστά σε ανάλογα θέματα, ωστόσο, η παράσταση επιβεβαιώνει ότι η Ελλάδα, σε ό,τι αφορά τα ζητήματα ΛΟΑΤΚΙ+, κινείται με δύο ταχύτητες ταυτόχρονα: επιταχύνει σε μεγάλο αριθμό μεταρρυθμίσεων, ενώ κινείται βραδέως ή μένει εντελώς στάσιμη στο ζήτημα αναγνώρισης του γάμου ομόφυλων ζευγαριών και της παρεπόμενης τεκνοθεσίας.

Συντελεστές

Μετάφραση: Μαρία Χατζηεμμανουήλ

Σκηνοθεσία -Δραματουργική επεξεργασία: Θέμης Θεοχάρογλου

Εικαστική εγκατάσταση- Σχεδιασμός κοστουμιών: Νεφέλη Μυρτίδη

Μουσική: Σπύρος Παρασκευάκος

Φωτισμοί: Ζωή Μολυβδά Φαμέλη

Βοηθός Σκηνοθέτη: Σίσσυ Θεοφίλου

Βοηθός Σκηνογράφου -ενδυματολόγου: Σόνια – Μαρία Καϊτατζή

Οργάνωση Παραγωγής: Φιλοθέη Ελευθεριάδου

Παίζουν οι ηθοποιοί: Λουκία Βασιλείου (Σουζάνα), Χρήστος Μαστρογιαννίδης (Χάρης), Γιάννης Τομάζος (Μπένι)

ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ