Πρόλογος

Από τότε που σήκωσε αυλαία στο Βερολίνο το 2015, το Terror του Ferdinand von Schirach, έγινε παγκόσμια επιτυχία και τώρα βρίσκεται στο Κ.Θ.Β.Ε. ως μετάκληση από μια εγχώρια παραγωγή.

Γραμμένο από έναν Γερμανό ποινικολόγο δικηγόρο και καθιερωμένο συγγραφέα, δεν είναι ένα αμιγώς δομημένο κείμενο για το θέατρο.

Πρόκειται για ένα δικαστικό δράμα που θα μπορούσε να είναι ραδιοφωνικό έργο, εκτός από το ότι το τέλος του απαιτεί ζωντανό κοινό. Ο Von Schirach σχεδίαζε να γράψει ένα κομμάτι για το Der Spiegel σχετικά με τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, αλλά θεώρησε ότι η ηθική πολυπλοκότητα του θέματος θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με τρόπο πιο ενδιαφέροντα στη σκηνή κι έτσι, επινόησε μια δικαστική υπόθεση για να ξεκινήσει η συζήτηση – δράση ενώπιον θεατών.

Υπόθεση

Ένας Γερμανός πιλότος μαχητικών, ο Ταγματάρχης Λαρς Κοχ, κατέρριψε ένα επιβατικό αεροπλάνο της Lufthansa που είχε απαχθεί από Ισλαμιστή τρομοκράτη. Το αεροπλάνο κατευθυνόταν προς ένα γήπεδο 70.000 ατόμων που παρακολουθούσαν ποδοσφαιρικό αγώνα μεταξύ εθνικών ομάδων Γερμανίας και Αγγλίας. Η ρεαλιστική απόφαση του Κοχ, η οποία παραβιάζει το συνταγματικό δίκαιο της χώρας του, ήταν να τερματίσει τις ζωές 164 επιβαινόντων στο αεροπλάνο, αντί να επιτρέψει στον τρομοκράτη να σκοτώσει πολύ μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων. Στο τέλος, το κοινό πρέπει να ψηφίσει: ένοχος ή αθώος;

Ανάγνωση

Ο Von Schirach διασφαλίζει ότι η υπόθεση δεν είναι ευανάγνωστη εξ αρχής, κατασκευάζοντας προσεκτικά ένα σενάριο που οδηγεί σε πολλές κατευθύνσεις ταυτόχρονα. Οι λεπτομέρειες περιπλέκουν την εικόνα. Συντελούν σ’ αυτό η αναποφασιστικότητα των διοικητών του Κοχ, οι επιβάτες που αγωνίζονται να μπουν στο πιλοτήριο στην απόγνωσή τους, αλλά και τα ποικίλα συναισθήματα.

Τα γεγονότα περιγράφονται με επίπονη ακρίβεια, μέχρι τους τέσσερις επιβάτες που εκτοξεύτηκαν στο κενό από τις τρύπες έκρηξης. Η σύζυγος ενός νεκρού περιγράφει με πόνο πώς μάζεψε και κήδεψε το ένα παπούτσι του.

Στο φινάλε, δε μας ζητείται, απλώς, να αποφασίσουμε μεταξύ απολυταρχίας και σχετικισμού, αλλά μεταξύ δράσης και συνεπειών, παρέμβασης και αδράνειας, ατόμου και κράτους.

Η παράσταση

To «TERROR» μας αφήνει να μπούμε στο νομικό σύστημα, όχι μόνο για να παρακολουθήσουμε τη δικαστική διαδικασία, αλλά για να τη ζήσουμε. Στεκόμαστε μεν στη θέση του ακροατή – παρατηρητή, αλλά όσο σοβαρά κι αν πάρει κανείς τον ρόλο του κριτή, ο καθένας μας, αναπόφευκτα, υστερεί έναντι των πραγματικών ενόρκων. Υπάρχουν πάρα πολλές πληροφορίες για επεξεργασία, ζητήματα που διακυβεύονται και θέματα που απορρίπτονται εντελώς.

Κάποιες λεπτομέρειες προβληματίζουν, άλλες σου ξεφεύγουν. Είναι αδύνατο να μην συντονιστείτε στα συναισθήματα – να προβάλετε τις τύψεις στη σταθερή βεβαιότητα του πιλότου, να υποψιαστείτε τη δίωξη. Πόσο σε επηρεάζει η ρητορική πάνω στα γεγονότα; Πόσο σε πείθει μια γυναίκα με ήπιο λόγο που μαλώνει εναντίον ενός αγενούς τύπου; Η απόφαση, όταν έρχεται, έρχεται από το ανακατεμένο στομάχι. Ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο λογική από το πάτημα της σκανδάλης από τον πιλότο.

Αν μη τι άλλο, το ερώτημα αθώος ή ένοχος είναι σκηνοθετικά πολύ προσεκτικά κατασκευασμένο, βαθμονομημένο για να βρίσκεται σε τέλεια ισορροπία. Ίσως, το εισπράττουμε σαν ένα διασκεδαστικό πείραμα σκέψης, ένα αινιγματικό παιχνίδι μυαλού ή ένα προπτυχιακό σεμινάριο ηθικής, αλλά, ως αποτελεσματικό θέατρο, είναι δύσκολο να συντονιστούν οι σκέψεις, τα τεκμήρια και τα κίνητρα απόφασης της αίθουσας.

Προσωπικά έχω αντιληφθεί έγκαιρα το χειριστικό χέρι του Von Schirach. Θεωρώ ότι στην πραγματικότητα τίποτα δεν διακυβεύεται εδώ. Ουσιαστικά, συζητάμε για υποθέσεις.

Ο κατηγορούμενος είτε κριθεί ένοχος είτε όχι, λαμβάνουμε οι θεατές συγχαρητήρια για την όποια απόφαση. Ο «τρόμος» δεν μας υποχρεώνει ποτέ να λογοδοτήσουμε. Ποτέ δεν ξεκαθαρίζει τις προεκτάσεις της ετυμηγορίας μας ούτε εξετάζει τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την κοινωνία.

Η ιστορία δε μας ζητεί, απλώς, να κρίνουμε μεταξύ απολυταρχίας και σχετικισμού, αλλά μεταξύ δράσης και συνεπειών, παρέμβασης και αδράνειας, ατόμου και κράτους.

Ως προεδρεύων δικαστής ο Βασίλης Παλιάλογου δίνει μια εξαιρετική απόδοση, διατηρώντας τον ρυθμό και τα επίπεδα ενέργειας σε υψηλή στάθμη και οι αλληλεπιδράσεις της με το κοινό προσφέρουν μια κάποια, ελαφριά ανακούφιση. Τον βοήθησε ο συνήγορος υπεράσπισης, τον οποίο έπαιζε υπέροχα ο Μιχάλης Αλικάκος, εμφυσώντας χιούμορ και ζωτικότητα σε αυτό που, κατά το κείμενο, είναι αρκετά στεγνό υλικό.

Ως Εισαγγελέας, η ερμηνεία της Μαρίνας Ασλάνογλου είναι δυναμική, έχει την πρέπουσα ορμή, έτσι ώστε να αναδείξει στο έπακρον την εξουσία που απαιτεί ο ρόλος. Επιχειρηματολογώντας καταδικάζει τον πιλότο και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το κοινό των «Ενόρκων».

Ο Γιώργος Σπανιάς, ως πιλότος Lars Koch, ο οποίος κάθεται στο εδώλιο φορώντας τη στολή του και δικάζεται για την απόφασή του να ρίξει αεροσκάφος με 164 επιβάτες, παρουσιάζει μια εικόνα ψυχρού ένστολου επαγγελματία, χωρίς ιδιαίτερη ανθρώπινη πινελιά, κάτι που είναι ξεκάθαρο πως γράφτηκε ακριβώς έτσι και έγινε αντιληπτός από το κοινό, χάριν της ερμηνείας του καλού ηθοποιού. Έκανε, ορθώς, τον χαρακτήρα του μονοδιάστατο.

Η Βιργινία Ταμπαροπούλου, ως νοσοκόμα και πολιτικώς ενάγουσα, της οποίας ο σύζυγος σκοτώθηκε στο εν λόγω αεροπλάνο, δείχνει και πόνο για την απώλεια και θυμό για την κατάρριψή του. Αρέσει σαν σκηνική παρουσία και διαθέτει εξαιρετική άρθρωση, όπως και οι υπόλοιποι πέντε ερμηνευτές.

Ο αξιωματικός μάρτυρας υπεράσπισης, Λάουτερμπαχ, τον οποίο υποδύεται ο Δημήτρης Λιόλιος, εξηγεί επαρκώς τη θέση της αεροπορίας στην τρομοκρατία. Δίνει μια ενδιαφέρουσα κυματοειδή στάση, εφόσον οι ερωτήσεις της εισαγγελέως τον αναγκάζουν να φάσκει και να αντιφάσκει στις απαντήσεις του. Σίγουρα, στέλνει στην αίθουσα ανάμεικτα μηνύματα.

Το σκηνικό του Κωνσταντίνου Ζαμάνη αφαιρετικό, λιτό, αλλά λειτουργικό για μια τέτοια υπόθεση. Ο σκηνοθέτης Γιώργος Οικονόμου μας δίνει την ατμόσφαιρα δικαστηρίου με τη λογικοκρατία που διέπει μια δίκη, μπολιάζοντάς τη με μικρά ντοκουμέντα από τα γεγονότα που προηγήθηκαν αυτής. Αν και πυκνός ο λόγος όλων των συντελεστών, η σκηνοθεσία περνά στον θεατή τη σύγκρουση ιδεών, στόχων, χαρακτήρων και προσωπικοτήτων.

Θα ήθελα στο τέλος και μετά την ετυμηγορία των «ενόρκων», που ήταν αναμενόμενη, προβλέψιμη, να έδινε η σκηνοθεσία ελάχιστο χρόνο στην παράσταση, ώστε ο Πρόεδρος να ζητούσε ένα διότι στο γιατί το «αθώος» και γιατί το «ένοχος». Σαφώς, θα είχε ενδιαφέρον για μένα, τουλάχιστον, το σκεπτικό των θεατών – κριτών.

Επίλογος

Το απορροφητικό, διδακτικό θέατρο που δοκιμάζει τόσο τις αξίες μας όσο και την ανθρωπιά μας, χωρίς οριστικές σωστές ή λάθος απαντήσεις στα περίπλοκα ηθικά ζητήματα της εποχής, μπορεί να είναι τόσο πνευματικά όσο και συναισθηματικά διεγερτικό.

Ταυτότητα

Σκηνοθεσία: Γιώργος Οικονόμου

Μετάφραση: Ευαγγελία A. Νάνου

Διασκευή: Μιρέλλα Παπαοικονόμου

Σκηνογραφία: Κωνσταντίνος Ζαμάνης

Κοστούμια: Νίκος Χαρλαύτης

Φωτισμοί: Βαγγέλης Μούντριχας

Sound Designer: Βασίλης Κορρές & Χρήστος Τριανταφύλλου

Βοηθός Σκηνοθέτη: Αντώνης Αντωνάκος

Οργάνωσης Παραγωγής: Αλεξάνδρα Ξυδά

Φωτογραφίες: Εβίτα Σκουρλέτη

Οπτική Ταυτότητα: Saint of Athens

Διανομή

Κα Νέλσον – εισαγγελέας: Μαρίνα Ασλάνογλου

Πρόεδρος Δικαστηρίου: Βασίλης Παλαιολόγος

Μπίγκλερ – συνήγορος Υπεράσπισης: Μιχάλης Αλικάκος

Λαρς Κοχ – κατηγορούμενος: Γιώργος Σπάνιας

Λάουτερμπαχ – μάρτυρας Υπεράσπισης: Δημήτρης Λιόλιος

Μάιζερ – μάρτυρας κατηγορίας: Βιργινία Ταμπαροπούλου

ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ

Αρχές της Μεταπολίτευσης. Νέα ήθη στο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Το τέλος της Χούντας, όσον αφορά στα μουσικά δρώμενα, σημαίνει τη μεταστροφή απ΄ την κυρά- Γιώργαινα και το Δελφίνι-Δελφινάκι στα Θεοδωρακικά έπη που τραγουδούνται σε στάδια, δρόμους και ταβέρνες. Ο λαός παραληρεί μεθυσμένος απ’ τον αέρα της Δημοκρατίας, αφού η χώρα για επτά και πλέον χρόνια ήταν βυθισμένη στο πολιτιστικό κιτς των συνταγματαρχών.

Έτος 1975. Το Θέατρο Τέχνης προγραμματίζει το ανέβασμα της κωμωδίας του Αριστοφάνη «Αχαρνής» και αναθέτει στον Διονύση Σαββόπουλο τη μουσική της παράστασης. Το εγχείρημα δεν ευοδώθηκε και ο Νιόνιος παρουσιάζει τη δουλειά του την επόμενη χρονιά ως «νούμερο για μπουάτ» στην Αθήνα και την περιοδεύει στην επαρχία.

Το 1977 κυκλοφορεί από τη «Λύρα» ο δίσκος με τίτλο «ΑΧΑΡΝΗΣ — ο Αριστοφάνης που γύρισε απ΄ τα θυμαράκια — τραγούδια για νέους κανταδόρους». Οι νέοι κανταδόροι που συμμετείχαν στη μουσική παράσταση και στον δίσκο ήταν οι Σάκης Μπουλάς, Νίκος Παπάζογλου, Νίκος Ζιώγαλας, Μελίνα Τανάγρη, Ηλίας Λιούγκος και άλλοι.

Μπορεί, ολόκληρο το κείμενο του Αριστοφάνη να περιστρέφεται γύρω από τις βασικές σαρκικές ανάγκες και τις ακαλαίσθητες λειτουργίες του σώματος, όμως, την ίδια στιγμή διδάσκει εκείνα που μπορούν να καταστήσουν την ίδια την πολιτική και την πνευματική ηθική, δρόμους σωτηρίας από τις ανομίες και τις καταστρατηγήσεις νόμων και κανόνων. Ο αδιάκοπος αυτός συνδυασμός, ένα ευτυχές οξύμωρο σχήμα, συνιστά την πεμπτουσία αυτού του είδους σάτιρας.

Για να επιτευχθεί ο πρώτος στόχος αξιοποιείται η παρεκτροπή της γλώσσας, ο παραλογισμός, η υπερβολή και όλα όσα συνιστούν ένα γκροτέσκο κωμικό στοιχείο.

Για την εφαρμογή της καθοδήγησης των συμπολιτών του ο Αριστοφάνης είναι υποχρεωμένος να συνδέει το έργο με την πραγματικότητα και, μάλιστα πολλές φορές, να το εξωθήσει εκτός θεατρικής πραγματικότητας και να αξιοποιήσει την παρωδία και το προσωπικό σκώμμα.

Η παράβαση είναι αυτή που, κατά κύριο λόγο, συμβάλλει στην επιλογή αυτού του στόχου, καθώς διαθέτει τη δυνατότητα να στέκεται πίσω από την πλοκή του έργου, χωρίς όμως να απομακρύνεται εντελώς από τη θεματική του.

Η παράσταση

Η Βάγια Παπαποστόλου, με μεγάλη εμπειρία από τη δράση της ως συγγραφέας εφηβικών βιβλίων και ως σκηνοθέτις ανάλογων θεατρικών παραστάσεων, μεταφέρει όλα όσα γνώρισε ως συντελεστής προηγούμενων έργων από το παρασκήνιο στο προσκήνιο, σ’ ένα ευφυές δρώμενο επί σκηνής. Ως άξονα γύρω από τον οποίο κινούνται οι έφηβοι πρωταγωνιστές της και η δραματουργία, επέλεξε τους «Αχαρνής» του Αριστοφάνη και το ιστορικό πλαίσιο από την μουσική παράσταση του Διονύση Σαββόπουλου, όπως αναλυτικά αναφέρω παραπάνω.

Οι έφηβοι της ομάδας «ΠΑΡΕ ν ΘΕΣΗ» έδειξαν ότι διαθέτουν έντονο αισθητήριο, ώστε να εκτιμήσουν, να αναλύσουν, να κρίνουν και να αφομοιώσουν το συγκεκριμένο διασκευασμένο κείμενο, τα μηνύματά του, τις απόψεις – ιδέες του δημιουργού και την συμμετοχή και άλλων μορφών τέχνης, πέραν της αφηγηματικής υποκριτικής. Χορός, τραγούδι, κίνηση, φώτα, συνεργασία, συνταιριάζονται στη σκηνή και το κοινό απολαμβάνει ένα πολυθέαμα, ενώ συγκρούονται εμφατικά στη δράση, η φιλαυτία, η ματαιοδοξία, ο άκρατος εγωισμός, η επιδειξιμανία, η φιλο- θεαθήναι διάθεση εις βάρος της συνολικής δουλειάς κι όλες οι παθογένειες που μαστίζουν έναν ερασιτεχνικό και, ίσως, έναν επαγγελματικό θίασο.

Το σκηνικό της παράστασης ευφάνταστο και λειτουργικό. Χαρτόκουτα στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο που παραπέμπουν σε χώρο αποθήκης, προσβάσιμο σε όλους, κατάλληλο για προετοιμασία αλλά και για την τελική παράσταση, η οποία είναι άξια επαίνων. Ιδιαίτερη μνεία στη χορογράφο Κατερίνα Βασιλείου για την καθοριστική της συμβολή στο αποτέλεσμα. Πολλά μπράβο σ’ όλα τα παιδιά της ομάδας. Δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό.

Συντελεστές

ΚΕΙΜΕΝΟ / ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Βάγια Παπαποστόλου

ΦΩΤΙΣΜΟΙ: Βασίλης Κάτσικας

ΕΝΔΥΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Θάλεια Αβραμίδου

ΚΙΝΗΣΙΟΛΟΓΙΑ: Κατερίνα Βασιλείου

ΔΙΑΣΚΕΥΗ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ «ΠΑΡΑΒΑΣΗ»: Τάσος Καλαφάτης

ΣΚΗΝΙΚΑ: Η ομάδα

Τα μουσικά κομμάτια και τα αποσπάσματα από το έργο «ΑΧΑΡΝΗΣ, ο Αριστοφάνης που γύρισε από τα θυμαράκια» του Διονύση Σαββόπουλου, ακούγονται στην παράσταση «ΠΑΡΑΒΑΣΗ» κατόπιν παραχώρησης της άδειας χρήσης τους από τον ίδιο, στον Πολιτιστικό Σύλλογο Ελευθερούπολης και στη Θεατρική Ομάδα «ΠΑΡΕ(ν)ΘΕΣΗ»

ΠΑΙΖΟΥΝ ΜΕ ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ:

Αλεξία Ζάβαλη, Αριστέα Γιαννίνα, Βασιλική Γιαννίνα, Βενετία Χαλοφτίδη, Δέσποινα Κοκκινίδου, Δήμητρα Καραμφυλλίδου, Δημήτρης Γιαμαλίδης, Ζαχαρένια Κοκκινάκη, Θανάσης Δεληγιάννης , Κρυσταλλία Κωνσταντάρα, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, Λευτέρης Γιαμαλίδης, Νεφέλη Μποσμπότη, Παύλος Τσακαλίδης

Επίλογος

Το εφηβικό θέατρο οφείλει και μπορεί να είναι πεδίο μελέτης, έρευνας, και πειραματισμού, να έχει αναμφισβήτητη καλλιτεχνική αξία και να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι μιας πολιτισμικά προηγμένης κοινωνίας.

ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ