Επιτέλους, το είδα. Διαδικτυακά, έστω. Το επετειακό αφιέρωμα για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, δια χειρός Κώστα Χαλκιά, που υπογράφει τη σκηνοθεσία και βασίζεται σε κείμενα του Κ. Πορφύρη για τον Ανδρέα Κάλβο. Πρόκειται για μια παρουσίαση των Ωδών που έγραψε για την Ελευθερία.

Σκηνοθετικό σημείωμα του Κώστα Χαλκιά

«Ερευνώντας στοιχεία εικαστικής και μουσικής επιμέλειας και συνθέτοντάς τα, με τη συνολική σκηνική σύνθεση του όντος ηθοποιού – υποκριτή, Σώμα-Κίνηση, Συνθήκη-Κατάσταση, Λόγος, οδηγηθήκαμε όλοι οι συντελεστές σ’ ένα τελετουργικό σκηνικό κώδικα, καταθέτοντας στο «…Βωμό της Πατρίδας…» τη διαχρονική Καλβική Ιεροτελεστία της Επανάστασης. Ο τίτλος του σκηνικού μας δρώμενου-χορικού, κατά τα πρότυπα του Αρχαίου Δράματος, «Ανδρέας Κάλβος- Αγέλαστο Τέκνο Πολυτέκνου Θεάς», συνθέτει κωδικά, την τραγικότητα της μυθιστορηματικής βιογραφίας του και την ιδεολογική αφετηρία του, που αντλείται από τον επαναστατικό απόηχο του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού που κι αυτός, μετά από αιώνες σκοταδιού, γεννήθηκε ιδεολογικά με βάση τη διαλεκτική του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού. Ελπίζουμε στο τελικό σκηνικό αποτέλεσμα της δουλειάς μας, να καταφανεί η διαφωνία μας με όποια νεοκαντιανή σκόπιμη αντιεπιστημονική ιδεοληψία – άποψη για τον Έλληνα Επαναστάτη Καρμπονάρο Ποιητή Ανδρέα Κάλβο. Ο Πινδαρικός Ποιητικός Νεορομαντισμός του δεν διακατέχεται σε καμιά περίπτωση από μια μονοδιάστατη ηθοπλαστική φιλοσοφία. Οι Ωδές του είναι το ποιητικό αντίστοιχο της Ελληνικής Νομαρχίας και ένα από τα σημαντικότερα κείμενα του νεοελληνικού Διαφωτισμού. Ο κύριος λόγος, βέβαια, για τον οποίο ο Κάλβος μας ενδιαφέρει σήμερα, είναι η πολιτική του διάσταση και η ποιητική του εμβέλεια, η ζωντάνια των στίχων του, που εμποτίζει τις πολιτικές του τοποθετήσεις με μια διαχρονική επικαιρότητα. Κι επιπλέον όπως λέει ο Κ. Θ. Δημαράς η γλώσσα του Α.Κ. είναι μια σφύζουσα δημοτική ενδεδυμένη με αρχαίους κανόνες. Ένα υποτιθέμενο «εμπόδιο» ανάγνωσης και θεώρησης της ποίησής του, αλλά συμφωνώντας και με τη γνώμη πολλών μελετητών, είναι και η πύλη προς τη Νεοελληνική Γλώσσα. Με δέος και τιμή ελπίζουμε να υπερασπίσαμε με την απαιτούμενη σκηνική συνέπεια αυτήν την πρώτη συμμετοχή του ΚΘΒΕ στον εορτασμό των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση 1821-2021, μην ξεχνώντας τη ρήση του Δασκάλου Κάρολου Κουν: «Η αφετηρία και η βάση του θεάτρου, όπως και κάθε μορφής τέχνης, είναι η ποίηση και η μαγεία»».

Βιογραφικό Ανδρέα Κάλβου

Σύγχρονος του Σολωμού, γεννιέται το 1792 στη Ζάκυνθο. Το 1802 μετακινείται με τον πατέρα και τον αδερφό του στο Λιβόρνο της Ιταλίας, όπου και γράφει το πρώτο του αντιπολεμικό έργο, τον Ύμνο στον Ναπολέοντα, ενώ εργάζεται στην Πίζα ως γραμματέας. Το 1812 η γνωριμία με τον Ugo Foscolo, μέγα Ιταλό λόγιο ποιητή της εποχής είναι καθοριστική, αφού τον μυεί στον νεοκλασικισμό, τα αρχαϊκά πρότυπα και τον πολιτικό φιλελευθερισμό και γράφει τις τραγωδίες Θηραμένης, Δαναϊδες και Ιππίας ολοκληρώνοντας και τέσσερις δραματικούς μονολόγους. 1816 ολοκληρώνει την Ωδή εις Ιονίους και ως το 1817 ζει στην Αγγλία με τον Foscolo που όμως χωρίζουν οι δρόμοι τους όταν ο Κάλβος λόγω του οξύθυμου χαρακτήρα του διαλύει τη φιλία τους. Βιοπορίζεται παραδίδοντας ιδιαίτερα μαθήματα ελληνικών και ιταλικών. Μεταφράζει το Book of common prayer της Αγγλικανικής Εκκλησίας, δίνει εντυπωσιακές διαλέξεις για την ορθή προφορά των αρχαίων, συντάσσει κι εκδίδει Νεοελληνική Γραμματική, μια Μέθοδο Εκμάθησης Ιταλικών και συντάσσει αγγλοελληνικό λεξικό. Το 1819 προσχωρεί στο Αγγλικανικό Δόγμα, παντρεύεται την Τερέζα Τόμας ενώ συνάπτει σχέση με τη μαθήτριά του Σούζαν Ριντού. Η πρώτη ελληνόφωνη Ωδή του «Ελπίς Πατρίδος» τυπώνεται την ίδια χρονιά. Αφήνει το Λονδίνο και μετακινείται πρώτα στο Παρίσι και ακολούθως στη Φλωρεντία για να εμπλακεί στο Κίνημα των Καρμπονάρων. 23 Απριλίου του 1821 συλλαμβάνεται και απελαύνεται. Απ’ τη Γενεύη πια, επιχειρεί την έκδοση χειρόγραφου της Ιλιάδας και συγκλονισμένος απ’ το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, το 1824 εκδίδει το πρώτο μέρος της Λύρας, μιας συλλογής δέκα Ωδών, που μεταφράζονται και στα Γαλλικά. Αρχές του 1825 μετακινείται στο Παρίσι, για να δημοσιεύσει δέκα ακόμη Ωδές με τίτλο «Τα Λυρικά». Ακολουθεί το Ναύπλιο και μετά η Κέρκυρα όπου διδάσκει στην Ιόνιο Ακαδημία, ασχολείται με ιδιαίτερα μαθήματα, και το 1841 αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Κερκυραϊκού Γυμνασίου και συνεργάζεται με τοπικές εφημερίδες. 1852 αναχωρεί για την Αγγλία όπου νυμφεύεται την Charlotte Wadams, στο Παρθεναγωγείο της οποίας διδάσκει ως το τέλος της ζωής του (3 Νοεμβρίου 1869).

Η παράσταση

Σ’ ένα σκηνικό αφαιρετικό μεν, επιβλητικό δε, με τους εξαίρετους φωτισμούς του Στέλιου Τζολόπουλου και την εικαστική ματιά του σκηνοθέτη, ο θίασος του ΚΘΒΕ ξεκινά και καταθέτει την Καλβική ιεροτελεστία της Επανάστασης, με μια επίκληση στις Μούσες ( 5η ωδή), όπως οι αρχαίοι ποιητές. Εν χορώ. Ο δε Χορός, από την εποχή του αρχαίου ελληνικού θέατρου, είναι μια ομοιογενής ομάδα καλλιτεχνών, αφηγητών, που παίρνουν ομαδικά τον λόγο για να σχολιάσουν τη δράση, στην οποία εντάσσονται με διάφορους τρόπους. Εδώ είναι δρώντα πρόσωπα, όχι εξατομικευμένες δυνάμεις, συνήθως, αφηρημένες, αλλά Χορός που εκφράζει ιδέες και συναισθήματα, άλλοτε με επική υπόσταση, άλλοτε με λυρική ορμή. Η δε χορεία, πραγματοποιεί, στην παρούσα παράσταση, μια σύνθεση μεταξύ ποίησης, μουσικής και απαγγελίας.

Πέρα από την αισθητική και ρεαλιστική λειτουργία της ομάδας- Χορού, κυριαρχεί ο ιδεαλισμός του Κάλβου. Οι ηθοποιοί- μέλη του, υποκαθιστούν τον βαθύτερο λόγο του Κάλβου, εξασφαλίζουν το πέρασμά του από το ειδικό στο γενικό. Το λυρικό ύφος ανυψώνει τον ρεαλιστικό λόγο των προσώπων σ’ ένα ανυπέρβλητο επίπεδο, πολλαπλασιάζοντας τη δυνατότητα της τέχνης για την ανακάλυψη νοημάτων από το κοινό.

Έτσι, η σκηνοθετική μπαγκέτα του Κώστα Χαλκιά εξαλείφει τα σύνορα αναμεσά στο ομιλούν θέατρο, τη μιμική, το χορωδιακό τραγούδι κι εμείς από το σαλόνι μας δείχνουμε την πρέπουσα σημασία σ΄ όλη τη διάρκεια της παράστασης στη μελωδία της εκφοράς και στη χορογραφική κίνηση των ηθοποιών, στον συγχρονισμό του λόγου και της χειρονομίας, αλλά και στη διευθέτηση των ηθοποιών επί σκηνής.

Στις ωδές του Ανδρέα Κάλβου, ο σκηνοθέτης αξιοποίησε με τέτοιον τρόπο τη σύνθεση κειμένων του Ακαταίωνα Χαλκιά, ώστε η Επανάσταση του Γένους να μοιάζει πως είχε ήδη βρει τον αοιδό της στην Ευρώπη. ΄Άλλωστε, επρόκειτο για έναν πολυταξιδεμένο ποιητή, ο οποίος ως Έλληνας της Διασποράς, αριστοκρατικής προέλευσης και γλωσσομαθής (ιταλικά, ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά), με αρχαιομάθεια δεδομένη και πολύπλευρο πρίσμα, αναδύθηκε σε ηγετική μορφή του Ελληνισμού για την Ποίηση, όπως προκύπτει από τη σύγχρονη θεώρηση της ιστορικής συνθήκης.

Ο Ανδρέας Κάλβος, βαθύτατα επηρεασμένος από τον ιταλικό νεοκλασικισμό και τις φιλελεύθερες ιδέες της γαλλικής επανάστασης, γράφει τα λυρικά ποιήματά του, τις ωδές, στη λόγια γλώσσα, με θεματικό κέντρο την ελληνική Επανάσταση αλλά και απώτερο στόχο την έκφραση της προσωπικής του ιδεολογίας. Το μαχητικό φρόνημα των επαναστατημένων Ελλήνων, το οποίο υμνεί αποτελεί τον πυρήνα του έργου του, ενώ παράλληλα προσπαθεί να εκφράσει τη συλλογικότητα του αγώνα προσβλέποντας στην εμψύχωση του λαού, την ενδυνάμωση της αγωνιστικής διάθεσης και παράλληλα στην αναγνώριση των κατορθωμάτων και τη δόξα των ηρώων.

Αυτή τη λόγια γλώσσα άφησε στην παράστασή του ο Κώστας Χαλκάς να μας συνεπάρει και να μας διδάξει έννοιες, όπως η αρετή, η ανδρεία, η δόξα, η φιλοπατρία, η δικαιοσύνη, η ελευθερία. Η δικαιοσύνη για την τιμωρία των τυράννων και η επικράτηση της δικαιοσύνης έναντι της αδικίας θα επιτευχθεί μέσω της κατάκτησης της πολυπόθητης ελευθερίας για τους Έλληνες. Στο έργο του, η Ελευθερία ταυτίζεται με την Αρετή.

Εξαιρετικοί όλοι οι καλλίφωνοι ηθοποιοί του Κ.Θ.Β.Ε. ευρισκόμενοι διαρκώς επί σκηνής, συμπληρώνει ο ένας τον άλλον ή άδουν ομοθυμαδόν και από την ωδή Εις Σάμον συγκινεί το «θέλει αρετή και τόλμη η Ελευθερία» . Μαγικό το φινάλε με τον εθνικό μας ύμνο από το σόλο βιολί της Αναστασίας- Ραφαέλας Κονίδη.

Ο Ανδρέας Κάλβος γονιμοποίησε τη θάλασσα ως διάσταση του χώρου στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, χωρίς να μιμηθεί κανένα προηγούμενο ποιητή. Ο Κάλβος παραμένει πηγαίος και ακόμα ανατροφοδοτεί με φράσεις και μοτίβα σύγχρονους συνθέτες και στιχουργούς.

Συντελεστές

Σύνθεση κειμένων: Ακταίων Χαλκιάς

Σκηνοθεσία, Εικαστική- Μουσική επιμέλεια: Κώστας Χαλκιάς

Κινησιολογική επιμέλεια: Εύα Σωφρονίδου

Φωτισμοί: Στέλιος Τζολόπουλος

Μουσική διδασκαλία/ Ενορχήστρωση: Παναγιώτης Μπάρλας

Βοηθός σκηνοθέτη: Γιάννης Γκρέζιος

Οργάνωση παραγωγής: Μαρλέν Βερσιούρεν (Marleen Verschuuren)

Διανομή

Νεφέλη Ανθοπούλου

Ελένη Γιαννούση

Ηλέκτρα Γωνιάδου

Νατάσσα Δαλιάκα

Χριστίνα Ζαχάρωφ

Γιώργος Κολοβός

Αναστασία-Ραφαέλα Κονίδη

Νίκος Μήλιας

Δημήτρης Μορφακίδης

Μαριάννα Πουρέγκα

Θανάσης Ραφτόπουλος

Κατερίνα Σισίννι

Βασίλης Σπυρόπουλος

Θάνος Φερετζέλης

Κωνσταντίνος Χατζησάββας

*Στις δια ζώσης παραστάσεις του έργου συμμετείχαν επίσης οι ηθοποιοί: Κώστας Χαλκιάς και Γιάννης Γκρέζιος

ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ