Η αριστουργηματική όπερα La Bohème του Giacomo Puccini, μάγεψε το κοινό που γέμισε το βράδυ της Παρασκευής 6 Δεκεμβρίου 2024 το κλειστό γυμναστήριο του Μουσικού Σχολείου Καβάλας!

Περισσότεροι από 700 θεατές είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν την Παρασκευή την καθηλωτική μουσική και την τραγική ιστορία, γεμάτη πάθος, τέχνη και δοκιμασίες, του ποιητή Rodolfo και της ράφτρας Mimi, με φόντο το Χριστουγεννιάτικο Παρίσι του 19ου αιώνα!

Με περισσότερους από 120 μουσικούς και συντελεστές από όλο τον κόσμο, η παραγωγή είναι μια διοργάνωση του Φεστιβάλ Cosmopolis του Δήμου Καβάλας, σε συνεργασία με τον Δήμο Νυρεμβέργης, το Δημόσιο Μουσικό Πανεπιστήμιο της Νυρεμβέργης, το Επιμελητήριο Καβάλας, και της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας FIXinArt!

Η «DOT Ensemble» στη σκηνή του Θεάτρου Τ στη Θεσσαλονίκη

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΛΕΜΟΝΤΖΗ

Στην ανατολική όχθη του Άραχθου, κοντά στην αρχή της γέφυρας, σώζεται μεγάλος πλάτανος, ο πλάτανος του Αλή πασά, γιατί -όπως λένε- στον ίσκιο του καθόταν ο Αλής και έβλεπε κρεμασμένους απ’ τα κλαδιά του όσους είχε καταδικάσει σε θάνατο με απαγχονισμό. 

“- Τ’ έχεις καημένε πλάτανε και στέκεις μαραμένος με τις ριζούλες στο νερό; – Αλή πασάς επέρασε…”

Πάνε χρόνια που το γεφύρι ορφάνεψε απ’ το φυσικό του σύντροφο, το νερό, εφόσον μετά την κατασκευή του υδροηλεκτρικού φράγματος Πουρναριού, δεν υπάρχει συνεχής ροή στο ποτάμι. Έτσι, το μνημείο έπαψε να δροσίζει τα πόδια του, κατάντησε εκκλησιά χωρίς εικόνες, βρύση χωρίς νερό. Αλλά το γεφύρι είναι παρόν κι έχει φωνή. Και μιλάει και μέσα από την παραστατική τέχνη. Και διηγείται ιστορίες με τραγούδια και μοιρολόγια, και ζωντανεύει φαντάσματα που του δίνουν διάρκεια. Ατελεύτητη!

Μια ιδέα και έρευνα χρόνων του σκηνοθέτη Χάρη Θώμου, η οποία βασίζεται στο θρυλικό δημοτικό τραγούδι “Το γιοφύρι της Άρτας” και τις βαλκανικές εκδοχές του.

Η μυρωδιά της γης με τις πρώτες σταγόνες της βροχής.

Η χώρα που τα πουλιά μιλούν κι οι γυναίκες θυσιάζονται για να θεμελιωθεί ο κόσμος.

Η παραλογή αυτή είναι ένα από τα γνωστότερα και ωραιότερα δημιουργήματα της λαϊκής μούσας και στηρίζεται σε μια μακραίωνη παράδοση, σχετική με τη θεμελίωση μεγάλων έργων. Από τους αρχαίους ακόμα χρόνους υπήρχε η δοξασία ότι για να στερεωθεί και να προφυλαχθεί από κάθε κίνδυνο ένα κτίσμα, έπρεπε να θυσιαστεί στα θεμέλιά του κάποιο ζωντανό πλάσμα. Το γεφύρι της Άρτας, ένα έργο τόσο δύσκολο και θαυμαστό για την εποχή του, ενέπνευσε το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι και πλούτισε την παράδοση με το δικό του θρύλο. Παραλλαγές του τραγουδιού, που αναφέρονται και σε άλλα γεφύρια ή οικοδομήματα, υπάρχουν όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την περιοχή των Βαλκανίων.

Μια κατάρα που μετατρέπεται σε ευχή και μια προφητεία που ζητά την ανατροπή,

την κατάρριψη της προκατάληψης και τον σεβασμό στη φύση και τη ζωή.

Μια διαδρομή στον χώρο και τον χρόνο που φέρνει την ανθρώπινη ανάγκη για υπέρβαση, αντιμέτωπη με τη μοίρα.

Ο μύθος γνωστός και με πανάρχαιες ρίζες. Με μικρές παραλλαγές συναντάται στις παραδόσεις και άλλων βαλκανικών λαών. Για να θεμελιωθεί το γεφύρι πρέπει να θυσιαστεί η γυναίκα του Πρωτομάστορα. Η ιστορία για τον αγώνα του ανθρώπου να κερδίσει τη ζωή του, να τιθασεύσει τη φύση και τον εαυτό του. Ένας αγώνας επίμονος, πολλές φορές απελπισμένος, άνισος, γεμάτος τραγικότητα και διαψεύσεις. Σχεδόν πάντα, μεγαλειώδης, εφόσον η ανάγκη της θυσίας της ατομικής ευτυχίας είναι για την ωφέλεια του συνόλου.

Ένας μύθος, που αναμετριέται με το εδώ και το τώρα· με την ευθύνη κάθε απόφασης, με την τραγικότητα του ανθρώπου μπροστά στην Ιστορία.

Ένας άντρας, μια γυναίκα, μια κοινωνία που ζητά απεγνωσμένα λύση. Οι απαντήσεις παλιές αλλά η ευθύνη απέναντι στο δίλημμα ίδια.

Ένας λαός που απεγνωσμένα ψάχνει τους ήρωές του.

Μια παράσταση για το κοινό μαζί με το κοινό.

Η “Πετριχώρα” – Ηπειρώτικη ντοπιολαλιά του «πετριχώρ»: η ιδιαίτερη μυρωδιά της γης μετά τη βροχή – είναι μια μυσταγωγική σκηνική εμπειρία που ζωντανεύει μια παράδοση αιώνων.

Βασισμένη στο θρυλικό δημοτικό τραγούδι «Το Γιοφύρι της Άρτας» και τις βαλκανικές εκδοχές του, φέρνει στο προσκήνιο μια αρχέγονη ιστορία και εξερευνά τη λεπτή γραμμή που χωρίζει το ατομικό από το συλλογικό, ενώ μας καλεί να αναρωτηθούμε

«Τι κοινωνία είναι αυτή που χρειάζεται να χτίσει Λυγερές για να προοδεύσει;»

Βυθιζόμενοι σε μιαν άλλη πραγματικότητα γινόμαστε κοινωνοί της ιστορίας της Λυγερής, από την πρώτη επαφή της με τη μοίρα, έως την τελική προδοσία από τον Πρωτομάστορα και τους υπόλοιπους συντοπίτες της, και τον τραγικό χαμό της στον υγρό τάφο του γεφυριού.

Η “Πετριχώρα” είναι μια παράσταση του θεάτρου της επιτέλεσης. Η επιτέλεση είναι ταυτόχρονα αντικείμενο ανάλυσης και μεθοδολογικής προσέγγισης του μύθου από τον σκηνοθέτη Χάρη Θώμο και τη δραματουργό Αμαλία Κοντογιάννη, έτσι ώστε να φέρει τους θεατές πρόσωπο με πρόσωπο με την ίδια την ουσία της παράδοσης.

Μέσα από τελετουργικά σχήματα, εκφραστική κίνηση, φωνή και παραδοσιακό τραγούδι σχηματίζεται μια πολυφωνική κοινότητα εννέα σωμάτων που χτίζουν και γκρεμίζουν αδιάκοπα τον κόσμο της ιστορίας, προσπαθώντας να δώσουν απάντηση σ΄ ένα παλιό ερώτημα:

Μπορούν να συμβαδίσουν το ατομικό και το συλλογικό, η πρόοδος και η παράδοση, η επιστήμη και η φύση;

 Ο Χάρης Θώμος έκανε ενδελεχή έρευνα στο τραγούδι και στην Παράδοση, στους συμβολισμούς του και στις προεκτάσεις του στο πέρασμα των χρόνων και κατέληξε στην αφηγηματική του παράσταση- περφόρμανς: Παρά τον παραμυθιακό χαρακτήρα της μπαλάντας, ο αποτρόπαιος φόνος θα ήταν δύσκολα αποδεκτός αν το τραγούδι δεν απηχούσε την ιερότητα που είχε κάποτε μια τέτοια θυσία. Ένδειξη, ίσως, της διαισθητικής αυτής μνήμης είναι ότι και σήμερα μπορεί να αναπαρίσταται ιεροτελεστικά, χωρίς όργανα, σε μια αίθουσα ή σ’ έναν μεγάλο νεκρολατρικό χορό, κατατάσσοντας τη γυναίκα του πρωτομάστορα στη χορεία των ανώνυμων εμβληματικών νεκρών που τιμώνται δοξαστικά. Η τελετουργική απόδοση της περφόρμανς στη σκηνή του θεάτρου «Τ» είναι μυσταγωγική. Τουλάχιστον.

 Το «γεφύρι της Άρτας» είναι τραγούδι πολύστιχο. Η αφήγηση γενικά είναι αντικειμενική και oι ηθοποιοί – αφηγητές και μύστες είναι ετεροδιηγητικοί. Ωστόσο, σε αρκετά σημεία κυριαρχεί ο δραματικός ενεστώτας που προσδίδει στο τραγούδι διαχρονικότητα (π.χ. Μοιρολογούν, πιάνει, μηνάει, τους χαιρετά…).

 Στην αφήγηση παρεμβάλλεται ο διάλογος που ζωντανεύει το τραγούδι και το κάνει θεατρικό δρώμενο (π.χ. «Α, δε στοιχειώσετε άνθρωπο…», «Γοργά ντύσου…», «Γεια σας…»).

 Το περιεχόμενο είναι πλαστό με μαγικά στοιχεία: συμβαίνουν παράδοξα γεγονότα: γκρέμισμα του γιοφυριού κάθε βράδυ, ανθρώπινη ομιλία πουλιού.

 Η υπόθεση είναι ολοκληρωμένη και το τέλος της δραματικό: χτίσιμο Λυγερής.

Και το Πουλί έχει διπλό ρόλο: Λειτουργεί ως εντολοδόχος της μοίρας για να δώσει λύση στο αδιέξοδο (αποκαλύπτει τη λύση του προβλήματος). Λειτουργεί ως αγγελιαφόρος, προκειμένου να εκτελεστεί η εντολή (δίνει το μήνυμα στη γυναίκα).

 Πρέπει να επισημάνω τα εξής: είναι πολύ συνηθισμένη τεχνική στα δημοτικά τραγούδια, τα ζώα, τα πουλιά και το φυσικό περιβάλλον να συμμετέχουν στην υπόθεση. Στην περίπτωσή μας, λοιπόν, το πουλάκι προσωποποιείται. Εξαιρετική η Αριάδνη Κώστα στον ρόλο.

 Προκύπτει ιδιαίτερη τραγικότητα από την επιλογή δύο διαφορετικών επιρρημάτων, που μάλιστα ακούγονται περίπου το ίδιο (παρήχηση: αργά-γοργά): η εντολή του Πρωτομάστορα είναι να ετοιμαστεί η γυναίκα του αργά για να έρθει στο γεφύρι, γεγονός που δείχνει ίσως την κρυφή αλλά μάταιη ελπίδα του να σωθεί και, πιο πιθανό, να αποκαλύπτει την επιθυμία του να παρατείνει όσο μπορεί τη ζωή της. Από την άλλη μεριά το πουλί παρακούει και της λέει να ετοιμαστεί γοργά, λόγω της ομοιότητας των δύο λέξεων, αλλά, κυρίως, για να εφαρμοστεί το μοιραίο.

 Με βάση τα παραπάνω, η παράσταση επιτείνει την ένταση στους θεατές, εφόσον τους έχει καθηλώσει η δραματικότητα κι επειδή ο Πρωτομάστορας, ως υπεύθυνος του έργου, είναι αυτός που πονάει περισσότερο με τη θυσία και καλείται να αποφασίσει στο δίλημμα: άρνηση θυσίας της γυναίκας του, με συνέπεια το γκρέμισμα γεφυριού της Άρτας ή αποδοχή της μοίρας, άρα στέριωμα γεφυριού;

Υπάρχει, δηλαδή, αντίθεση ανάμεσα στο θέλω (επιθυμία, συναίσθημα) και στο πρέπει (λογική, καθήκον), ωστόσο, η κατάληξη είναι η υποταγή στο μοιραίο (ρίχνει μέγα λίθο).

Μπορούμε να τον συγκρίνουμε με τον Ισαάκ και τον Αγαμέμνονα, που κλήθηκαν να θυσιάσουν τα παιδιά τους. Νιώθει κι αυτός μεγάλο πόνο με την ιδέα ότι πρέπει να θυσιάσει τη γυναίκα του και συγκρούεται μέσα του η αγάπη με το καθήκον αφού είναι υποχρεωμένος να ολοκληρώσει το έργο του.

 Κρίνει από την αρχή ότι δεν έχει περιθώρια να αντισταθεί στη φωνή του πουλιού που είναι η φωνή της μοίρας και αποφασίζει άμεσα να στείλει το μήνυμα στη γυναίκα του να έρθει. Επειδή τη λυπάται, της παραγγέλνει να μη βιαστεί για να καθυστερήσει το μοιραίο. Ύστερα από τη λύπη, έρχεται η συμπόνια όταν βλέπει την ανυποψίαστη Λυγερή να χαιρετάει ευδιάθετα. Αλλά και πάλι το «πρέπει» νικάει την αγάπη. Δεν υποκύπτει στα παρακάλια της, αλλά πρωτοστατεί στη θανάτωσή της.

 Τραγικό πρόσωπο είναι και η Λυγερή. Η χαρά, η αγάπη και το ενδιαφέρον για τον άντρα της την ώρα της άφιξης, που φαίνονται στον χαιρετισμό, σκιάζεται από την κακή διάθεση και τη θλίψη του. Επίσης, την προθυμία της να κατεβεί ανυποψίαστη στο ποτάμι, τη διαδέχεται η αγωνία και ο πανικός, όταν αντιλαμβάνεται την απάτη και την παγίδα που της έχει στήσει. Αντιδρά παρακαλώντας με παράπονο και τρυφερότητα και εκφράζοντας πικρία για το οικογενειακό της δράμα. Όταν διαπιστώνει ότι η θυσία της είναι αναπότρεπτη, επιδίδεται σε κατάρες με αγανάκτηση. Τότε της θέτουν το εκβιαστικό δίλημμα: αν επιμείνει στις κατάρες, θα θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του αδερφού της. Από τη σύγκρουση θα βγει νικητής η αδελφική αγάπη, ενώ οι κατάρες θα μετατραπούν σε ευχές.

Οι συντονισμένοι με πολλή δουλειά εννέα ηθοποιοί της «DOT Ensemble» : Άννα Μαρία Γάτου, Νεφέλη Γκίκογλου, Γιούλη Ευθυμίου, Δημήτρης Κρίκος, Αριάδνη Κώστα,

Ευαγγελία Μπότση, Λένα Νεστορίδου, Γεωργία Ποντσουκτσή και Θάνος Πουμάκης, μια ανομοιογενής ομάδα, επειδή και σε αντίστοιχες ιεροτελεστίες οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί στην όψη και στην εσωτερική παρόρμηση, ακολουθούν τη διδασκαλία κίνησης της Μαριάνθης Ψωματάκη με τρόπο μυσταγωγικό, υποβλητικό και επιβλητικό στην αίθουσα.

Η γυναίκα του Πρωτομάστορα (δυναμικός ο Δημήτρης Κρίκος) στην παράσταση του Χάρη Θώμου εκπροσωπείται από μια νύφη, μια γυναίκα ( υπέροχη η καλλικέλαδη Ευαγγελία Μπότση) μέσα στο σφρίγος της νεότητας, μια γυναίκα, τυλιγμένη σε άσπρο σεντόνι – σάβανο, σαφώς σκηνοθετικό εύρημα, προϊδεάζοντας το κοινό για την τραγική κατάληξη. Εκπροσωπεί, θα λέγαμε, την αγνότητα, την πίστη, τη θυσία και την ακολουθία των μυστών.

Η εικόνα της Λυγερής, μπορεί και να παραπέμπει και στο φάντασμα της νύφης, εκείνης της μυστηριώδους παρουσίας που φτάνει στο τέλος να καταριέται, αλλά αναλογιζόμενη ότι έχει και έναν αδελφό που, ενδέχεται να περάσει από το καταραμένο γεφύρι, καταλήγει να αποσύρει την κατάρα της.

 Στον αντίποδα της εικόνας αυτής, υπάρχει η ζωντανή τελετουργική παρουσία της ομάδας, που είναι οι χωρικοί, οι εργάτες, οι μάστορες, ο Χορός. Τα δυνατά της σημεία: το σωματικό θέατρο, η μουσική -ηχοτοπία του Μάριου Αποστολακούλη, το παραδοσιακό τραγούδι που δίδαξε η Νατάσα Τσακηρίδου και οι φωτισμοί της Αθηνάς Μπανάβα.

Το λιτό σκηνικό της Κατερίνας Κουκότα και τα κοστούμια της ιδίας και της Νεφέλης Νικολαΐδη, επιτρέπουν την απρόσκοπτη κίνηση σε όλη τη διάσταση της σκηνής.

Η Πετριχώρα είναι μια χώρα που δεν χτίσαμε ακόμη,

ένα τραγούδι που δεν βρήκε τα λόγια να πει την αλήθεια,

μια πορεία που καλούμαστε να αποφασίσουμε μαζί.

Συντελεστές

Σκηνοθεσία: Χάρης Θώμος

Δραματουργία: Αμαλία Κοντογιάννη

Β. Σκηνοθέτη: Θεοχάρης Μπαϊρακταρίδης

Κίνηση: Μαριάνθη Ψωματάκη

Μουσική – Ηχοτοπία: Μάριος Αποστολακούλης

Διδασκαλία παραδοσιακού τραγουδιού: Νατάσα Τσακηρίδου

Φωτισμοί: Αθηνά Μπανάβα

Σκηνογραφία: Κατερίνα Κουκότα

Ενδυματολογία: Νεφέλη Νικολαΐδη – Κατερίνα Κουκότα

Επικοινωνία: Μαρία Τότσκα

Φωτογραφία – Trailer: Γιώργος Ματζάρης

Γραφιστική επιμέλεια: Χάρης Θώμος

Παραγωγή: DOT Ensemble

Επί σκηνής:

Άννα Μαρία Γάτου

Νεφέλη Γκίκογλου

Γιούλη Ευθυμίου

Δημήτρης Κρίκος

Αριάδνη Κώστα

Ευαγγελία Μπότση

Λένα Νεστορίδου

Γεωργία Ποντσουκτσή

Θάνος Πουμάκης

ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ

Κυκλοφόρησε πρόσφατα από την «ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ»

Οι χριστουγεννιάτικες ιστορίες αποτελούν αγαπημένα αναγνώσματα, καθώς αναδεικνύουν σπάνιες στιγμές ανθρωπιάς, έντασης, μοναξιάς αλλά και ελπίδας, πλημμυρίζοντάς μας με το εκτυφλωτικό, λυτρωτικό φως τους. Αποδυναμώνουν τα επιφανειακά και επίπλαστα και φωτίζουν βαθιές ρωγμές της ψυχής και αναμνήσεις.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Oι γιορτές σταματούν για λίγο τη ροή του χρόνου, καθώς σηματοδοτούν τις εποχές, προκαλούν αναδρομές και μας μεταφέρουν στο παρελθόν. Τα Χριστούγεννα επιστρέφουμε στην παιδική μας ηλικία, τη μεγάλη δεξαμενή των αφηγήσεων, των εικόνων και του χρόνου, ενός κόσμου που τον αναδημιουργούμε στα μέτρα των επιθυμιών μας. Μέσα από την ανάμνηση της προσδοκίας ανακτούμε τη χαμένη μας παιδικότητα, δηλαδή βιώνουμε ξανά τις προγενέστερες εμπειρίες μας προβάλλοντας την εικόνα μας στο παρελθόν.

Οι αφηγήσεις αρχίζουν και τελειώνουν εκεί που μοιάζει να παγώνει ο χρόνος. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που στις χριστουγεννιάτικες αφηγήσεις το χιόνι λειτουργεί ως συμβολικό υλικό του χρόνου, γι’ αυτό άλλωστε και ιδεώδη Χριστούγεννα είναι τα λευκά Χριστούγεννα.  Όταν ο χρόνος παγώνει, οι αφηγήσεις πολλαπλασιάζονται και προεκτείνονται. Τότε πυκνώνει η ατμόσφαιρα, η ζωή αποκτά το τελετουργικό νόημα του ανεπανάληπτου και τα γνωρίσματα της μυθοπλασίας, ενώ όλες σχεδόν οι πράξεις της καθημερινότητας ερμηνεύονται συμβολικά.

Οι γιορτές των Χριστουγέννων προκαλούν γερές αφορμές συναισθηματικής φόρτισης, προσφέροντάς μας μερικές από τις ωραιότερες σελίδες που έχουν γραφτεί. Ωστόσο, στην ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα αυτών των ημερών, συχνά κατοικεί ένα αίσθημα μελαγχολίας που διαπνέει κάθε γιορτή. Τα φωτεινά λαμπιόνια  πόλεων και σπιτιών, φωτίζουν και τις ρωγμές στις αναμνήσεις μας, αποδυναμώνουν τα επιφανειακά και επίπλαστα και γεννούν στους συγγραφείς στιγμές ανθρωπιάς, έντασης, μοναξιάς αλλά και ελπίδας.

Δεν είναι απαραίτητα χαρούμενες οι Χριστουγεννιάτικες ιστορίες. Εμφιλοχωρούν σε αυτές, καθημερινά στιγμιότυπα ζωής, ανάγκες, αισθήσεις, όνειρα, μνήμες, ανησυχίες, συγκίνηση και αγώνας. Κάπου στο βάθος αχνοφέγγει ένα φως, όχι πάντα διακριτό αλλά σίγουρα ικανό να ανοίξει δρόμους. Ο κόσμος των Χριστουγέννων, μαγικός, νοσταλγικός και αλλότριος, απλώνεται πάνω από τον πραγματικό και τον σκεπάζει σαν το χιόνι.

Τα Χριστούγεννα, το επιθετικό αστικό τοπίο μοιάζει να χάνει τη δύναμη και τη δυναμική του.  Επιστρέφουμε στη φύση, στις εποχές, στον αιώνιο κύκλο της γέννησης και του θανάτου και στον αδιατάρακτο κόσμο. Είναι μια  γιορτή που αφυπνίζει τη συνείδηση και αποκαλύπτει τη φύση αλλά και τις συνέπειες του Κακού, που οι σπόροι του φυτρώνουν όπως και οι σπόροι του Καλού, μέσα στην ίδια την ανθρώπινη ζωή.

Η συμβολική αναγωγή στη μυθολογία της γέννησης και του θανάτου και η ηχώ από τα άσματα των αγγέλων, όπως στην πεζογραφία έτσι και σε αυτήν τη συλλογή, συνοδοιπορούν με τη σκληρή εικόνα ενός κόσμου που δεν μπορεί να χαρεί γιατί οι ενοχές του είναι εξίσου δυσβάστακτες με τις αδυναμίες του. Παρόλα αυτά, το φως των Χριστουγέννων εξακολουθεί να φωτίζει τις σκοτεινές πλευρές της ύπαρξης, τη χαμένη μας παιδικότητα και τις ονειρικές πολιτείες της μνήμης. Κι αν είμαστε τυχεροί μπορεί να μας βοηθήσει να επικοινωνήσουμε με τον μέσα κόσμο μας αλλά και με τους ανθρώπους γύρω μας.

Τη Βαβέλ της πολυπολιτισμικής εποχής μας και την αδυναμία μας να επικοινωνήσουμε αποτυπώνει ο Μάκης Τσίτας στο διήγημά του. Ο ήρωάς του είναι μπερδεμένος και ανίκανος να συντονιστεί με τους γύρω του κι εκείνοι μεταξύ τους, χαμένοι όλοι σε «παράλληλους μονολόγους» όπως θα έλεγε κι ο ποιητής, σ’ ένα γιορτινό τραπέζι που τα έχει όλα: από γαλοπούλα μέχρι σούσι, όπως επιτάσσουν οι παγκοσμιοποιημένοι καιροί μας για τη γιορτή των Χριστουγέννων.

Τα Χριστούγεννα στη θάλασσα πυροδοτούν την έμπνευση σε αρκετούς  συγγραφείς του συλλογικού τόμου. Τον δείκτη συγκίνησης αυξάνει η δραματικότητα της συνθήκης:  είναι οι μέρες που κατά παράδοση όλοι θέλουν να βρίσκονται στα σπίτια τους υπακούοντας στο αίσθημα της καταγωγής, ή πιο σωστά, στην ανάγκη να ανήκουν σε έναν τόπο, που συνήθως είναι τα τοπία της παιδικής τους ηλικίας. Στο διήγημα του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη ο ήρωας αναμετράται στις γιορτές με την απουσία του πατέρα καπετάνιου. Παιδί και ο πρωταγωνιστής του Στέφανου Μίλεση, που κάθε Χριστούγεννα «ηχεί» στη μνήμη του η «εορταστική κλήση» του πατέρα ναυτικού. Στη Γη του Πυρός θα βρουν τα Χριστούγεννα τον  ναυτικό ήρωα της Ελένης Σαραντίτη με λιγοστά κουράγια και θεριεμένη την ανάγκη του για τους αγαπημένους. Στο διήγημα του Θανάση Σκρουμπέλου, δύο ναυτικοί «συνοδοιπόροι του Καββαδία» ζουν Χριστουγεννιάτικα τη δική τους περιπέτεια σ’ ένα αφιλόξενο λιμάνι προσδοκώντας τη λύτρωση. Ωστόσο, κάποιοι ναυτικοί δεν αντέχουν τη »λαμαρίνα» και λυγίζουν όπως έρχεται να μας θυμίσει στο διήγημά του ο Φίλιππος Φιλίππου: ο ήρωας του θ’ αποχαιρετήσει τη θάλασσα ανήμερα Χριστουγέννων φορώντας το κοστούμι και το καβουράκι του και πετώντας στην «λάντζα της απόδρασης» την κόκκινη βαλίτσα του. Στο βυθό της θάλασσας βρίσκεται και ο Χριστουγεννιάτικος θησαυρός που ανακαλύπτει η Κατερίνα Καριζώνη: δεκάδες έλατα θαμμένα στο κουφάρι ενός ναυαγίου.  

Τρία, τα Χριστουγεννιάτικα έλατα που αφηγούνται την ιστορία τους στο διήγημα του Γιάννη Πανούση, ιστορίες δεμένες με τα μυστικά μιας μεζονέτας, ενός φτωχικού διαμερίσματος κι ενός ανήλιαγου υπόγειου που φιλοξενεί μετανάστες. Όσο για τον πιτσιρικά που πρωταγωνιστεί στο διήγημα του Γιάννη Πατσώνη, δραπετεύει από την πραγματικότητα συντροφιά μ’ ένα ταξιδιάρικο έλατο γιατί όπως λέει: «Όταν φαντάζεσαι τα πράγματα, βλέπεις πιο πολλά»!

Την άρρητη σχέση του ανθρώπου με τη φύση αναδεικνύει η Ευαγγελία Τότσκα. Η νεράιδά της παρατηρεί τους ανθρώπους της κοιλάδας που κατοικεί και νιώθει να ξεθωριάζει μέρα με τη μέρα καθώς η λήθη την κυκλώνει γιατί «όταν οι άλλοι δεν σε βλέπουν σταματάς να υπάρχεις». Κάτω από μια καρυδιά συμβαίνει το Χριστουγεννιάτικο θαύμα στο διήγημα της Δήμητρας Πυργελή. Οι καρδιές των ηρώων της γεννήματα ίσως μιας άλλης εποχής, είναι γεμάτες ευγνωμοσύνη για τη ζωή και τα δώρα της, πολύ μακριά από τη δική μας γκρίνια και μιζέρια.

Σε αρκετές από τις «Χριστουγεννιάτικες ιστορίες» ζωντανεύουν πρόσωπα αναφοράς της παιδικής ηλικίας. Παραμονές Χριστουγέννων, ο  μικρός Πασχάλης του Γιώργου Θεοχάρη γεύεται την τελεσίδικη απουσία των παππούδων του και βρίσκει τον δικό του τρόπο να τους πει τα Κάλαντα. Μια φθαρμένη κούτα με εκθέσεις μαθητών του Δημοτικού Σχολείου Γρανίτσης και θέμα: «Πώς πέρασα τα Χριστούγεννα», πυροδοτεί τις αναμνήσεις του Βασίλη Γκουρογιάννη ενώ η τελευταία Χριστουγεννιάτικη ιστορία του παππού διαστέλλει τον Χρόνο στο διήγημα του Κωνσταντίνου Μπούρα.

Με το «έπαθλο» των εισπράξεών του από τα Κάλαντα – ένα νοικιασμένο ποδήλατο- ευτυχισμένος κόβει βόλτες σε δρόμους με λιγοστά αυτοκίνητα ο ήρωας του Τόλη Νικηφόρου, καλύπτοντας για λίγο τη θλίψη της εγκατάλειψης από τη μητέρα του στα έξι του χρόνια. Ακούσια η απουσία της μητέρας στο διήγημα του Γεράσιμου Δενδρινού: ο ορφανός ήρωάς του- περίπου…αόρατος από την οικογένειά του-περιγράφει τον αρραβώνα του πατέρα του με τη μοδίστρα της γειτονιάς το «Σωτήριον έτος 1968».  Τρυφερά προβάλει η μορφή της μητέρας στο διήγημα του Κώστα Λογαρά: η άνοια έχει κλέψει τις αναμνήσεις της «πριγκηπέσσας» του. Κι αν μοιάζουν με άδεια αγκαλιά τα ανοιχτά χέρια της κούκλας που θα της προσφέρει για Χριστουγεννιάτικο δώρο, ο ίδιος θα φροντίσει να γεμίσει αυτήν την αγκαλιά με τη στοργή και τις φροντίδες του. Μια μητέρα περιμένει τον γιο της σ’ ένα οίκο ευγηρίας στο διήγημα του Άγγελου Χορτιάτη. Ο ήρωας εγκαταλείπει την δερμάτινη πολυθρόνα του πολυτελούς γραφείου του και πατά pause σε προθεσμίες και υποχρεώσεις για να βρεθεί κοντά της την ημέρα των Χριστουγέννων.

Επιστροφή στην οικογενειακή φωλιά και για την ανικανοποίητη μεγαλοδικηγόρο της Πολύνας Μπανά. Με την Πόρσε της θα διανύσει αντίστροφα τη διαδρομή που την έφερε από το οικογενειακό διαμέρισμα στο Παγκράτι στη μεζονέτα των βορείων προαστίων. Η ηρωίδα της Μαρίας Κουγιουμτζή θα περάσουν χρόνια για να συμφιλιωθεί με την αυστηρή και καθόλου τρυφερή γιαγιά της. Στο τέλος θα καταλάβει: «Η γιαγιά μ’ αγαπούσε όπως τα πουλιά. Δεν ήθελε να με κατέχει, με ήθελε ελεύθερη».

Δεν είναι όμως μόνο οι οικογενειακές πληγές που πονούν. Με την απουσία του έρωτα αναμετράται παραμονή Χριστουγέννων ο ήρωας του Κώστα Στοφόρου. Τα «αν» που τον ταλανίζουν συνοδοιπορούν με τις επιστημονικές έρευνες που υποστηρίζουν ότι στη ζωή μας μετανιώνουμε πιο πολύ για όσα δεν τολμήσαμε.  Αντίθετα, ο ήρωας της Λεύκης Σαραντινού τολμά ν’ αφήσει πίσω του το παρελθόν και τις απώλειες που τον τραυμάτισαν και να κάνει μία νέα αρχή, χάρη στο «πνεύμα των Χριστουγέννων» που έχει τη μορφή ενός εξάχρονου αγοριού.

Το «πνεύμα των Χριστουγέννων»  στο διήγημα της Έρης Ρίτσου, κατοικεί στο «Υποδηματοποιείον το Μοντέρνον» και έχει τη μορφή ενός αγαθού – με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου- υποδηματοπώλη.    Η χαρμόσυνη ακινησία και η τελετουργία της γιορτής οξύνει ωστόσο τις ατέλειες και τις αδικίες του κόσμου, που ζει στο πετσί της η ρακοσυλλέκτρια της Μαρίας Σκιαδαρέση. Περνά τα  Χριστούγεννα σε παγκάκι της Τοσίτσα, χωρίς όμως να χάσει την ανθρωπιά της, γιατί πάντα υπάρχουν πιο αδύναμοι που τελικά δεν θα τα καταφέρουν. Αντίθετα τα καταφέρνει η ηρωίδα του Πασχάλη Λαμπαρδή: ανήμερα Χριστουγέννων αναμετράται με τα σκοτάδια της κατάθλιψης και ξαναγεννιέται από τις στάχτες της.  

Μήνυμα ελπίδας και νέας αρχής δίνει και το νεογέννητο κουτάβι της Χρύσας Σπυροπούλου, με φόντο τις χιονισμένες κορυφές του Μπέλες. Να σπάσουμε τα δεσμά που μας κρατούν σε σχέσεις ανάπηρες και ζωές μίζερες μας καλεί ο σκύλος του Σιδέρη Ντιούδη, ο οποίος δραπετεύει ανήμερα Χριστουγέννων από τη φυλακή του, το ισόγειο μιας εξαώροφης πολυκατοικίας στο Παγκράτι.

Από το σκηνικό της Γένεσης, παρούσα και η φάτνη: έχει πολλά πρόσωπα στις «Χριστουγεννιάτικες ιστορίες».  Ένα αρνάκι γεννιέται σε μια αυτοσχέδια φάτνη και γεμίζει ελπίδα και χαρά γιαγιά και εγγονό στο διήγημα του Νίκου Κατσαλίδα.  Μια φωτογραφία και μια ιστορία από τον Δεκέμβρη του ’44 της Λιάνας Σακελλίου, μου έφερε στον νου το ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη «Χριστούγεννα 1948» που έγραψε μέσα στον Εμφύλιο: «τα σπίρτα καμένα / και πέφτει οβίδα στη φάτνη / του μικρού Χριστού».  Αν γεννιόταν ο Χριστός στις μέρες μας ίσως είχε για μάνα μια κατατρεγμένη τσιγγανοπούλα και για φάτνη το καμαράκι του καλοριφέρ υπαινίσσεται στο διήγημά του ο Γιάννης Μπάρτζης.  Την ιστορία της γέννησης αφηγείται και ο Αλέξης Σταμάτης, δίνοντας τον λόγο στον 16χρονο Ιακώβ, γιο του Ιωσήφ του ξυλουργού από τη Γαλιλαία.

Στο πρεσβυτέριο της Σιγκισοάρα στην καρδιά της Τρανσυλβανίας, την πόλη του κόμη Δράκουλα μας ταξιδεύει παραμονή των Χριστουγέννων ο Φίλιππος Δρακονταειδής, για να μιλήσει για τα Θεία και τα ανθρώπινα.

Ταξίδι στον χρόνο κάνει και ο ήρωας του Γιώργου Γκόζη ο οποίος επιστρατεύει έναν άρχοντα από την μεσαιωνική Αραγωνία για να μιλήσει για την αξία της συγχώρεσης. Για το παιδί μέσα μας που μας ξυπνά κάθε Δεκέμβρη από τον λήθαργό του, γράφει ο Βάλτερ Πούχνερ. Κι αν αυτό το παιδί κινδυνεύει να χαθεί, να μη φοβηθούμε να το αναζητήσουμε, ακόμη κι αν χρειαστεί ν’ αντιμετωπίσουμε λύκους που καραδοκούν ή τον μεγάλο σκιέρ τον θάνατο, που καρφώνει στο μπατόν του τις παγωμένες ψυχές.