Δραματουργία

Ο Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι γράφει  το «Όνειρο ενός γελοίου», μια φανταστική ιστορία, το 1877 , τέσσερα χρόνια πριν από τον θάνατό του. Το μικρό αυτό διήγημα, συμπυκνώνει τη φιλοσοφία  του μεγάλου Ρώσου κλασσικού για τη ζωή.

Ο συγγραφέας μάς βοηθά να κατανοήσουμε τις ρωγμές της ανθρώπινης ύπαρξης, θεωρώντας ότι η απόσυρση από την πραγματικότητα μπορεί να οδηγήσει στην πνευματική ερήμωση και στην ηθική αδιαφορία.

Ο ήρωας του έργου έχει φτάσει στο σημείο να βάλει τέλος στη ζωή του. Τη μοιραία στιγμή βυθίζεται αναπάντεχα σε έναν βαθύ ύπνο. Εκεί, στο όνειρό του, ταξιδεύει σε έναν άλλον πλανήτη, παραδεισένιο, όπου οι άνθρωποι ζουν σε μια ιδανική κοινωνία, ελεύθεροι και ευτυχισμένοι προσφέροντας αγάπη και χαρά.  Τα όσα συμβαίνουν  μέσα στο όνειρο, του αλλάζουν τελείως τον τρόπο που  αντιλαμβάνεται τη ζωή.

Πρόκειται για ένα φιλοσοφικό κείμενο  του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι, ένα φανταστικό ταξίδι σε ουτοπικό σύμπαν, αλλά και μια ωδή στην ανθρώπινη ζωή.  Θεωρείται το πιο φωτεινό και το πιο αισιόδοξο διήγημά του. Μέσα από μια συνύπαρξη αντιθέσεων, φως και σκοτάδι, πραγματικό και φανταστικό, το χθες και το αύριο,  ο συγγραφέας μας ξεναγεί στην ομιχλώδη  Πετρούπολη της εποχής του, για να μας μεταφέρει στη συνέχεια σ’ ένα ηλιόλουστο, ειδυλλιακό ελληνικό νησί του μακρινού παρελθόντος και, συνάμα, του απώτερου μέλλοντος.

Στις σελίδες αυτού του αφηγήματος συναντάμε έναν ακόμα ντοστογιεφσκικό (αντι-) ήρωα, που μέσα απ’ τους προβληματισμούς, τις σκέψεις και τις ιδέες του ενσαρκώνει τη φιλοσοφία του μεγάλου Ρώσου κλασικού.

Υπόθεση

«Το όνειρο ενός γελοίου ανθρώπου» είναι το πιο φωτεινό και αισιόδοξο διήγημα του κορυφαίου κλασικού συγγραφέα Φιόντορ Ντοστογιέφσκι.

Ένας μελαγχολικός αντιήρωας αποφασίζει να βάλει τέλος στην ζωή του.

Αποφασισμένος, την ώρα που πηγαίνει στο σπίτι του, εμφανίζεται ξαφνικά στον δρόμο του ένα κοριτσάκι. Το κοριτσάκι του ξυπνάει τα ανθρώπινα συναισθήματα και του γεννά ερωτήματα, για όλα εκείνα  που έως τότε αδιαφορούσε. Όταν βρίσκεται σπίτι του αποκοιμιέται  ήσυχα,  σχεδόν  χωρίς  να το πάρει είδηση. Βλέπει ένα όνειρο και αλλάζει η ζωή του.

Μέσα από τις αντιθέσεις (φως – σκοτάδι, πραγματικό – φανταστικό, χθες – αύριο, είμαι – φαίνομαι, αλήθεια – ψέμα), τους προβληματισμούς, τις σκέψεις και τις ιδέες, ο ήρωας ενσαρκώνει την φιλοσοφία του κορυφαίου Ρώσου κλασικού.

Ο μύθος φέρνει μαζί του μιαν απάντηση για όλα τα αδιέξοδα του σημερινού κόσμου, για την αγάπη και το μέλλον που ακόμα μπορούμε να διαμορφώσουμε για τον εαυτό μας, για τα παιδιά μας, για τη ζωή!

Ανάγνωση

Ένα όνειρο γίνεται αιτία να αλλάξει ένας άνθρωπος αναπάντεχα. Ένας άνθρωπος που, μέχρι εκείνη τη νύχτα, ετοιμαζόταν να βάλει τέλος στην  αδιάφορη ζωή του. Από το όνειρο και μετά, θα παλέψει για έναν κόσμο διαφορετικό. Έναν κόσμο τόσο απίστευτα όμορφο και αληθινό, ώστε μόνο ένας γελοίος άνθρωπος θα μπορούσε ποτέ να πιστέψει ότι μπορεί να υπάρχει!

Το έργο  αποτελεί ένα κατόρθωμα λόγου και πλοκής.  Οδηγεί τον θεατή  – αναγνώστη, βήμα το  βήμα, από ένα τοπίο κενό αξιών και ιδανικών, εχθρικό για τον άνθρωπο  που βρίσκεται στο ζενίθ της αυτοκαταστροφικής του μανίας, στην άλλη πλευρά.  Εκεί όπου η ζωή είναι έμπλεη ευτυχίας, η οποία  πηγάζει από την  άδολη αγάπη κι ο άνθρωπος μπορεί να επικοινωνεί, να νιώθει, να χαίρεται που υπάρχει και να ζει αληθινά.

«Το όνειρο ενός γελοίου» δεν θα ήταν υπερβολικό να πούμε ότι αποτελεί μια περιγραφή μίας ουτοπικής κοινωνίας που βαδίζει στη διαφθορά. Μιας κοινωνίας που ξεκίνησε ως μικρός παράδεισος, δίχως τάξεις, με κοινοκτημοσύνη στα αγαθά, με ισότητα μεταξύ των φύλων, με ερωτικές σχέσεις χωρίς διαστροφές και χωρίς το σαδισμό και το μαζοχισμό της σύγχρονης κοινωνίας.

Ο Ντοστογιέφσκι περιγράφει μία κοινωνία χωρίς ιδιοκτησία, όπου οι φράσεις  «δικό μου», «δικό σου» δεν υπάρχουν στο λεξιλόγιο της, ενώ η αγάπη στον συνάνθρωπο, στη ζωή, στα δένδρα, στη φύση θεωρείται αυτονόητη, δεν εκπορεύεται  από κάποια ιδεολογία, αλλά  που στην πορεία της εκφυλίστηκε, αποσυντέθηκε, έγινε ταξική και τοξική.

Ο εκφυλισμός γέννησε τη ζήλια, τις διαμάχες, την ανισότητα, την αδικία, τη διαστροφή, την ιδιοκτησία, τον πόλεμο αλλά μαζί- ως αντίσωμα – έφερε και  την ειρήνη, την αγάπη, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, τον αγώνα για κατάργηση της ιδιοκτησίας, τη θρησκεία, όπου κάθε δόγμα διεκδικεί την αιώνια αλήθεια της ζωής, επαναφέροντας στη μνήμη των ανθρώπων μια μακρινή θαμπή ανάμνηση ενός χαμένου ουτοπικού παράδεισου.

Ο συγγραφέας

Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι γεννήθηκε στις 11 Νοεμβρίου του 1821 στη Μόσχα. Ο πατέρας του, Μιχαήλ Αντρέγεβιτς, ήταν στρατιωτικός γιατρός. Το 1838 γίνεται δεκτός στη Στρατιωτική Ακαδημία Μηχανικών της Πετρούπολης.  Υπηρέτησε στο στρατό για ένα μικρό χρονικό διάστημα αλλά τον εγκατέλειψε γρήγορα για να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία. Θέμα των έργων του, η ίδια η ζωή. Είδε από κοντά τις υποβαθμισμένες συνοικίες, γνώρισε τη φτώχεια, τον πόνο, την εξαθλίωση των ταπεινών ανθρώπων και στη συνέχεια μετέφερε τις εικόνες αυτές στα μυθιστορήματά του. Ασχολήθηκε με τον άνθρωπο και την κοινωνία και υπήρξε αγωνιστής και επαναστάτης.

Εναντιώθηκε στην πολιτική του Τσάρου Νικολάου του Α΄. Αυτή του η στάση είχε αποτέλεσμα να κατηγορηθεί για συνωμοσία και να καταδικαστεί σε τετραετή φυλάκιση. Τα χρόνια του εγκλεισμού του στις φυλακές του Όμσκ υπέφερε τρομερά βασανιστήρια και εξευτελισμούς.

Το 1859 εκδίδει στην Πετρούπολη μαζί με τον αδελφό του δύο περιοδικά τα οποία, όμως, δεν σημείωσαν επιτυχία με αποτέλεσμα ο Ντοστογιέφσκι να βρεθεί καταχρεωμένος. Ο μόνος τρόπος για να συγκεντρώσει χρήματα και να ξεπληρώσει τα χρέη του ήταν η συγγραφή. Σ’ αυτό το διάστημα έγραψε τα καλύτερά του έργα: Ο Παίχτης, Οι αδελφοί Καραμαζώφ, Έγκλημα και Τιμωρία, Ο Ηλίθιος, Οι Δαιμονισμένοι.

Όταν κατάφερε, πλέον, να ανασάνει από το βάρος των χρεών ανέλαβε τη διεύθυνση του περιοδικού Πολίτης  και λίγα χρόνια αργότερα εξέδωσε το δικό του περιοδικό, «Το Ημερολόγιο ενός Συγγραφέα», που, σε αντίθεση με τις προηγούμενες εκδοτικές εμπειρίες του, σημείωσε τεράστια επιτυχία.

Στις 9 Φεβρουαρίου του 1881, ο Φιοντόρ Μιχαΐλοβιτς Ντοστογιέφσκι υπέκυψε σε αγνώστου αιτίας πνευμονική αιμορραγία.

Ταπεινός και καταφρονημένος, αιώνιος σύζυγος, αδερφός του εαυτού του, έφηβος που πέρασε την ζωή του μέσα σε λευκές νύχτες, αυτός ήταν  ο Φιόντορ Ντοστογιέφσ

Η παράσταση

Το έργο είναι αυτό ακριβώς που μας λέει ο τίτλος. Πέρα από τον μύθο, ο συγγραφέας περιπλέκει στην υφή του μικρά φιλοσοφικά  κοσμήματα από τον Νίτσε, τον Καμύ, τον Σοπενχάουερ και τον Ουάϊλντ, δίνοντάς μας μια σαρωτική άποψη των φιλοσοφικών τους κειμένων.

Το αρνητικό  (αν μπορούμε να ο χαρακτηρίσουμε αρνητικό) είναι το   ίδιο το μεταφρασμένο κείμενο από τους Σερβετάλη- Μπίρμα. Πρόκειται για ένα πυκνό δυσνόητο σε αρκετά σημεία του πρώτου μέρους  φιλοσοφικό  κείμενο, που δύσκολα περνάει σ’ ένα ετερόκλιτο κοινό, εφόσον ελάχιστοι έχουν έρθει  σε επαφή με γνωστά έργα του Ντοστογιέφσκι, πόσω μάλλον με άγνωστα.

Ωστόσο, στη συγκεκριμένη παράσταση  ο Άρης Σερβετάλης, υπό την καθοδήγηση της Έφης Μπίρμπα, ξεναγεί τους θεατές με τον τρόπο του  στον κόσμο του ήρωα του Ντοστογέφσκι, οδηγώντας το στα μύχια των σκέψεών του, μεταξύ πραγματικού και φανταστικού, αλήθειας και ψευδαίσθησης, ορατού και αόρατου, κωμικού και τραγικού, γελοιότητας και ανηθικότητας.

Το διασκευασμένο  λογοτεχνικό έργο αποπειράται να διερευνήσει τ’ αδιέξοδα της ανθρώπινης φύσης, της οποίας τα υλικά είναι ίδια με αυτά των ονείρων. Η σκηνοθεσία εστιάζει στις βασικές φιλοσοφικές  συζητήσεις που περιστρέφονται γύρω από  το νόημα  της ύπαρξης, τη ματαιότητα της επιβίωσης, την αυτοεκτίμηση, τη διάνοια, τα μειονεκτήματα της γνώσης, τους κοινωνικούς κανόνες, την απογοήτευση, την ταυτότητα ενός  χαρακτήρα, τις φιλοδοξίες.

Αυτή η  πολυεπίπεδη  φιλοσοφία   είναι, όπως προείπα , δύσκολο να κατακτήσει την ενσυναίσθηση του κοινού. Θεωρώ σίγουρο ότι  μερίδα θεατών  χαρακτήρισε-  μετά την αυλαία-  την παράσταση μονοδιάστατη, μονότονη.

Ασφαλώς και πιστεύω ότι ένα άλλο κομμάτι  του κοινού συγκινήθηκε ,  ίσως  να ταυτίστηκε με τον ήρωα, ίσως να αναγνώρισε   ότι στο “Όνειρο ενός γελοίου” ο Ντοστογιέφσκι συμπυκνώνει όλα αυτά που τον απασχόλησαν καθ’ όλη τη διάρκεια του ταραγμένου του βίου, επειδή  περιγράφει έναν άνθρωπο, μάλλον τον εαυτό του, να γίνεται περίγελος των υπολοίπων, καθώς μοιάζει με τον τρελό του χωριού.

Το  αληθές είναι ότι οι θεατές στο  πλήρες θέατρο του Κάστρου, παρακολούθησε την ογδοντάλεπτη παράσταση με  εντυπωσιακή προσήλωση.

Η ζωογόνος σημασία του νερού σε κάθε κοινωνία επέτρεψε τη φόρτισή του με πλούσιο συμβολισμό και την ενσωμάτωσή του στη θρησκευτική, πνευματική και καλλιτεχνική ζωή. Ο συνεχώς μεταβαλλόμενος χαρακτήρας του και η απαραίτητη για τη φύση και τον άνθρωπο παρουσία του, κέντρισαν την ανθρώπινη φαντασία ώστε να το εντάξει σε μύθους, λατρείες και καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις.  Τον συμβολισμό  του νερού επέλεξε κι εδώ  η σκηνοθεσία και το ενέταξε στην

εικαστική της  εγκατάσταση  η χαρισματική ΄Εφη Μπίρμπα, σκηνικό που   συμπεριλαμβάνει και κατασκευές, καρέκλες και σκεύη, που  δομούνται κι αποδομούνται σταδιακά στη διάρκεια της παράστασης.

Τα κοστούμια, που υπογράφει η  σκηνοθέτις, έχουν στιλιστικό  ενδιαφέρον, παρέχουν στον θεατή ένα χρονικό ανακάτεμα  που εξυπηρετεί τη ροή εντός  σκηνής,  αλλά και απέναντί της.

Ο εξαιρετικός Άρης Σερβετάλης πραγματοποιεί άλλον έναν ερμηνευτικό άθλο. Αεικίνητος, με πολλή ενέργεια, άλλοτε πράος, γήινος  κι άλλοτε αλλοπαρμένος με εκρήξεις υψηλής αδρεναλίνης καθηλώνει το κοινό  και κερδίζει ενθουσιώδες χειροκρότημα στο φινάλε.

Επίλογος

Το ουσιώδες, είναι ν’ αγαπούμε τον πλησίον μας σαν  τον  εαυτό  μας,  ναι,  αυτό  είναι  το  ουσιώδες  και  το  παν,  χωρίς  να  χρειάζεται  τίποτ’  άλλο: τότε, αμέσως θα ξέρουμε πώς να χτίσουμε τον παράδεισο. Κι όμως, αυτή είναι παμπάλαια  αλήθεια, την έχουμε διαβάσει και αναμασήσει εκατομμύρια φορές, μα δεν παύει να είναι  αποτελεσματική. «Η συνείδηση της ζωής είναι ανώτερη απ’ τη ζωή∙ η γνώση των νόμων της  ευτυχίας  είναι  ανώτερη,  από  την  ευτυχία».  Αυτά  πρέπει  να  καταπολεμήσουμε!  Και  θα  παλέψω. Φτάνει να το θελήσουν όλοι, κι αμέσως όλα θα χτιστούν.

Συντελεστές

Σκηνοθεσία-εικαστική εγκατάσταση-σχεδιασμός κοστουμιών: Έφη Μπίρμπα

Απόδοση-δραματουργία: Άρης Σερβετάλης-Έφη Μπίρμπα

Ερμηνεύουν: Άρης Σερβετάλης, Έφη Μπίρμπα

Μουσική: Vangelino Currentzis

Σχεδιασμός Φωτισμού: Γιώργος Καρβέλας

Καλλιτεχνική συνεργάτις: Βάσια Λύρη

Sounddesign: Κώστας Μιχόπουλος

Κινηματογράφιση-trailer: MakeYourOwnFilms- ΓρηγόρηςΠανόπουλος

Φωτογραφίες παράστασης: Γιώργος Καπλανίδης

Παραγωγή: Τεχνηχώρος

ΠΑΥΛΟΣ  ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ