ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΛΕΜΟΝΤΖΗ

Μετά από το HUM@NITARIUM και τη διερεύνηση των εννοιών της ηθικής και της τιμωρίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η ομάδα θεάτρου «Ars Moriendi» καταπιάνεται με ένα από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα του εικοστού αιώνα, το προφητικό «1984» του George Orwell.

Το έργο του Orwell, σε διασκευή και σκηνοθεσία Θάνου Νίκα, ανεβαίνει στο Δημοτικό Θέατρο «Άνετον» στο πλαίσιο της «Ανοιχτής Θεατρικής Σκηνής της Πόλης», που διοργανώνει η Διεύθυνση Πολιτισμού και Τουρισμού του Δήμου Θεσσαλονίκης.

«Αν θέλεις μια εικόνα του μέλλοντος, φαντάσου μια μπότα να πατάει το πρόσωπο ενός ανθρώπου, για πάντα.»

Στον θαυμαστό 21ο αιώνα, με ολοένα και περισσότερες κυβερνήσεις και εταιρείες τεχνολογίας να αποκτούν ανεξέλεγκτη δύναμη, η «μπότα» παίρνει ψηφιακή μορφή και ο «Μεγάλος Αδελφός» δεν είναι άλλος από τον υπερτροφικό αλγόριθμο που δημιουργήσαμε: ένα πολύπλοκο σύστημα που παρακολουθεί τις προτιμήσεις μας, προβλέπει τις συμπεριφορές μας, διαμορφώνει το περιεχόμενο που ακόρεστα καταναλώνουμε, διαγράφει αναρτήσεις μας που «ενοχλούν» και μας επιβάλλει ποινές, κατασκευάζοντας μια εικονική πραγματικότητα που καθορίζει τις αντιλήψεις μας∙ μια πραγματικότητα από την οποία είμαστε τόσο εξαρτημένοι που παθαίνουμε κρίση πανικού αν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης «πέσουν» για λίγη ώρα, όπως έγινε πρόσφατα.

«Η πραγματικότητα υπάρχει μόνο στο μυαλό και πουθενά αλλού.»

Ο Θάνος Νίκας μελέτησε το εμβληματικό έργο, το μετέφρασε στη γλώσσα μας, το διασκεύασε για τη σκηνή και το σκηνοθέτησε στην παραστατικότητά του. Οι θεατές, πέρα από το ενημερωτικό σκηνοθετικό σημείωμα, αντιλαμβανόμαστε ως δέκτες, καθόλου παθητικοί, ότι το 1984 δεν είναι μία νουβέλα ή ένα απλό μυθιστόρημα. Είναι μία ανατριχιαστικά ακριβής προφητεία για το μέλλον του κόσμου, ένα μανιφέστο, είναι η εξιστόρηση της μοναχικής και διαχρονικής μάχης του ατόμου με το σύστημα, έναν μηχανισμό δομημένο μεθοδικά, σχεδόν άφθαρτου, που αποσκοπεί στον απόλυτο έλεγχο και την κατάργηση κάθε ελευθερίας – κάθε πραγματικής ελευθερίας , αυτής που πηγάζει από την αντικειμενική ματιά και την προσωπική σκέψη.

Ισορροπώντας ανάμεσα στον ωμό και τον φανταστικό ρεαλισμό, η παράσταση – περφόρμανς δημιουργεί έναν κόσμο φτιαγμένο από τις υποκειμενικές και θραυσματικές αναμνήσεις του κεντρικού ήρωα, Winston Smith, προκαλώντας παράλληλα το κοινό να αποφασίσει αν τα γεγονότα που απεικονίζονται στη σκηνή είναι αυθεντικά, να διακρίνει την αλήθεια από το ψέμα. Αρωγοί του τα «2 λεπτά μίσος» κι ο άτεγκτος καθοδηγητής, το μάτι του Μεγάλου Αδελφού, η φωνή του εντολέα.

Ο Ουίνστον Σμιθ λειτουργεί ως πειθήνιο ρομποτάκι και δουλειά του είναι να παραφράζει και να παραποιεί γεγονότα που είχαν λάβει χώρα στο παρελθόν, έτσι ώστε να βολεύουν τα παροντικά συμφέροντα του «αφεντικού».

Η νοθεία της ελεύθερης σκέψης πηγάζει από το πρόγραμμα της «γλωσσοκάθαρσης» και την σύσταση μιας καινούργιας γλώσσας. Αυτό που γίνεται στην ουσία είναι η εκ νέου ερμηνεία των λέξεων ώστε η πραγματική σημασία τους να παραποιείται και να βολεύει ξανά τα συμφέροντα του χρηματοδότη ή του κόμματος, πιο απλά, του χειριστικού αφεντικού.

Η γλώσσα του 1984 είναι η μόνη που αντί να εμπλουτίζεται μειώνεται, έτσι ώστε να μειωθεί η αντιληπτική και επικοινωνιακή ικανότητα του ατόμου.

Θαρρώ, πως η σκηνοθεσία έχει επιρροές από το εξαιρετικό έργο του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «Το κουρδιστό πορτοκάλι», από το « the truman show» του Πήτερ Γουίαρ και από το «Μίσος» του Ματιέ Κασοβίτς όχι μόνο εννοιολογικά αλλά και σχηματικά, εφόσον θυμίζει έντονα σκηνές από τις ακραίες συμπεριφορές.

Θεματολογικά, πρόκειται για μια σπουδή πάνω στη βία, τόσο των συμμοριών όσο και του κράτους και του σωφρονιστικού συστήματος, όπως τα περιέγραψε ο συγγραφέας Άντονι Μπέρτζες. Δεν απέχει και πολύ, η διασκευή του «1984» από τον Θάνο Νίκα, τουλάχιστον στο δυστοπικό κεφάλαιο της εξάρτησης σημερινών ανθρώπων από τις επιταγές των κοινωνικών δικτύων, έρμαια των οποίων είναι , κυρίως, οι νεαρές ηλικίες, άρα πλάθονται γενιές υπερβολικά αφοσιωμένες στους ορισμούς των μηχανήματων επικοινωνίας.

Το πήγαμε, μάλιστα, και ένα βήμα παρακάτω, αφού οικειοθελώς μεταφορτώνουμε όλες σχεδόν τις προσωπικές μας πληροφορίες σε διαδικτυακές βάσεις δεδομένων , ακόμα και το πού βρισκόμαστε και το τι κάνουμε ανά πάσα στιγμή.

Η σκέψη στο 1984 είναι έγκλημα που τιμωρείται με θάνατο.
Ο έρωτας είναι έγκλημα που τιμωρείται με θάνατο.
Η γνώση είναι έγκλημα που τιμωρείται με θάνατο.

Ο άνθρωπος ηττάται.
Άδοξα και ασήμαντα.

Ο κεντρικός ήρωας, Ουίνστον Σμιθ, ( εξαιρετικός ο Δημήτρης Δάγκαλης) ζει στον ζοφερό κόσμο της Ωκεανίας, προσπαθώντας με κάθε μέσο να διατηρήσει τη λογική του απέναντι στο ασφυκτικό καθεστώς παρακολούθησης του Μεγάλου Αδελφού, που έχει απαγορεύσει διά ροπάλου κάθε σκέψη. Σε αυτό το περιβάλλον ερωτεύεται την Τζούλια( πολύ καλή η Μάιρα Σιδερίδου), ενώ δεν παύει να διαπράττει όλο και περισσότερα Εγκλήματα Σκέψης. Σκέφτεται, θυμάται, φαντάζεται, ελπίζει. Ελπίζει σε ένα μέλλον χωρίς τον Μεγάλο Αδελφό. Όμως, οποιαδήποτε απόπειρα απόδρασης είναι μάταιη.

Ένας πολύ δυνατός πυρήνας ηθοποιών μεταφέρει επί σκηνής, υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Θάνου Νίκα, ο οποίος ερμηνεύει ιδανικά το χειριστικό παντοδύναμο «αφεντικό», το εφιαλτικό βίωμα του κεντρικού ήρωα και την αντίστοιχη περιρρέουσα ατμόσφαιρα, αναδεικνύοντας την ανεξάντλητη, διαχρονική δυναμική του κειμένου και την εκρηκτικότητα της δράσης του. Ένα τολμηρό, ριζοσπαστικό εγχείρημα, αντίστοιχο του αξεπέραστου κειμένου το οποίο υπηρετεί, μια υπενθύμιση ότι το μέλλον είναι εδώ.

Δε γνωρίζω αν η τελική ήττα του ανθρώπου είναι η ειλικρινής πρόβλεψη του Όργουελ ή αν σκοπός του ήταν να τρομοκρατήσει για να αφυπνίσει συνειδήσεις και να αποφευχθεί η προφητεία. Η παράσταση έχει εμφανή στόχο με την ευρηματική σκηνοθεσία να αναμοχλεύσει, προς όφελος του σύγχρονου ανθρώπου, τον κόσμο της «Ωκεανίας». Μία από τις 3 υπερχώρες που έχουν απομείνει και στο «1984» διαχωρίζεται σε 3 τάξεις:

1η) Το εσωτερικό κόμμα – η άρχουσα και ευημερούσα τάξη (ποσοστό ~1%)
2η) Το εξωτερικό κόμμα – οι υπάλληλοι του κόμματος και λοιποί εργάτες του (ποσοστό ~20)
3η) Το προλεταριάτο – το υπόλοιπο συντριπτικό ποσοστό του κόσμου, που ζει υπό συνθήκες απόλυτης εξαθλίωσης με μηδαμινή πρόσβαση σε αγαθά.

Αυτά είναι περίπου και τα ποσοστά των τάξεων του σήμερα.

Το κείμενο θα κλείσει έτσι ωμά και απαισιόδοξα, όπως απαισιόδοξος ήταν και ο Όργουελ.
Αφενός, επειδή η απειλή είναι ρεαλιστική και, αφετέρου, σαν ανανέωση της προειδοποίησης του Βρετανού συγγραφέα.

Η Ευαγγελία Κιρκινέ διαμόρφωσε τον χώρο ως μία «φοβική» εικαστική εγκατάσταση. Ένα κατακόκκινο υπερυψωμένο παραλληλόγραμμο, ως θεόρατο «μάτι» πάνω από τους ήρωες και, ταυτόχρονα, η οθόνη όπου πέφτουν οι ριπές- συνθήματα, οι ριπές -κραυγές, διαμαρτυρίες, επανάσταση, υποταγή. Τα κοστούμια της στο αυτό ύφος, εξυπηρετούν τη σκηνοθετική άποψη, ενώ οι ερμηνείες των καλών ηθοποιών της συμπαγούς ομάδας, πέρασαν στο κοινό το «δια ταύτα» της παράστασης: Το «1984» αποτελεί μια ισχυρή μήτρα, μια πηγή αξιών και αρχών που μπορούν να εμπνεύσουν την κριτική στάση απέναντι σε κεντρικά γνωρίσματα του ώριμου καπιταλισμού, από την εξουσία των μεγάλων επιχειρήσεων και από την καλλιέργεια εθνικιστικού παροξυσμού, μέχρι τον «καπιταλισμό της παρακολούθησης».

*Η παράσταση είναι ακατάλληλη για ανηλίκους, καθώς περιέχει σκηνές γυμνού και βίας.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Κείμενο: George Orwell

Μετάφραση – Διασκευή – Σκηνοθεσία: Θάνος Νίκας

Σκηνικός χώρος – Κοστούμια: Ευαγγελία Κιρκινέ

Χειρισμός κονσόλας: Δέσποινα Παντελάδη

Παίζουν: Βύρων Αναγνωστόπουλος, Δημήτρης Δάγκαλης, Άννα Μαρία Κόκκινου, Θάνος Νίκας, Μάιρα Σιδερίδου

Επικοινωνία: Λία Κεσοπούλου

Γραφιστικός σχεδιασμός: Λίζα Γεωργοπούλου

Παραγωγή: Ars Moriendi Theatre Group

Η παράσταση πραγματοποιείται με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού

 ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ