ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΛΕΜΟΝΤΖΗ

Ο Ρομπέρτο Ατάϋντε γεννήθηκε το 1949 στη Βραζιλία. Επηρεάστηκε βαθιά από τα γεγονότα της εποχής και αναζήτησε με επιμονή την βαθύτερη ουσία της παιδείας, σε σχολές και πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης.

Τελικά εγκατέλειψε κάθε προσπάθεια για ακαδημαϊκή μόρφωση και άρχισε να γράφει. Το πρώτο του μυθιστόρημα ” Ο φίλος Ιονάθαν” γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Στα 21 του, γράφει το θεατρικό “Δεσποινίς Μαργαρίτα” που τον κάνει ευρύτερα γνωστό στο κοινό. Συνέχισε με παραμύθια και ακόμα πέντε θεατρικά. Τα έργα του αναγνωρίστηκαν σ’ όλον τον κόσμο και, σε πολύ νεαρή ηλικία, κέρδισε το βραβείο “Μολιέρ”.

Υπόθεση

Πρόκειται για έναν έργο εμβληματικό της παγκόσμιας δραματουργίας, το οποίο ο συγγραφέας, σε ηλικία μόλις 24 ετών, εμπνεύστηκε και έγραψε κάτω από τη βαριά σκιά του δικτατορικού καθεστώτος της Βραζιλίας.

Η Δεσποινίς Μαργαρίτα είναι δασκάλα στην έκτη Δημοτικού. Με αφορμή τη δεδομένη εξουσία του δασκάλου προς τους μαθητές, την εξουσία που η γνώση μπορεί να παρέχει σ’ αυτόν που την κατέχει, ο Ρομπέρτο Ατάϋντε «αναλύει» με χειρουργική λεπτομέρεια, θεατρική μαστοριά, χιούμορ και φαντασία τον χαρακτήρα του εξουσιαστή, του εξουσιομανή, του αφελή που έγινε δικτάτορας.

Φαινομενικά, η «Δεσποινίς Μαργαρίτα» προετοιμάζει τον θεατή για την είσοδο στη σκηνή μιας δασκάλας σε Δημοτικό σχολείο, στριφνής γεροντοκόρης, με συντηρητική εμφάνιση και ιδιοτροπίες. Θα κάνει στους μαθητές μια εισαγωγή στη διδακτέα ύλη, λίγο Βιολογία, Μαθηματικά, Ιστορία, Γραμματική…

Σύντομα γίνεται αντιληπτό ότι είναι ένα σκληρό και βίαιο έργο που ίσως γράφτηκε νωρίτερα απ΄ την εποχή του. Το μάθημα της δεσποινίδος Μαργαρίτας φλερτάρει με τη ζωή και το θάνατο, τη δικαιοσύνη και την αδικία, την ισότητα, το σεξ, μα πάνω απ’ όλα με την εξουσία.

Η δασκάλα είναι η εξουσία προσωποποιημένη και το μάθημά της δεν είναι τίποτα άλλο από ένα μάθημα ζωής. »Θα σας δείξω πώς είναι εκεί έξω, ποιο είναι το παιχνίδι με την εξουσία και πώς παίζεται. Θα συνειδητοποιήσετε αργά ή γρήγορα ότι εσείς θα έχετε πάντοτε άδικο, οι ασκούντες την εξουσία είναι παντοδύναμοι και θα σας συντρίψουν».

Η δεσποινίς Μαργαρίτα δεν αγαπάει τον εαυτό της. Αγαπάει όμως το παιδί που ήταν η ίδια κάποτε. Υπ’ αυτή την έννοια, αγαπάει και τα παιδιά. Δυο λέξεις στο κείμενο, η μία δίπλα στην άλλη, «απελπιστικά αναπόδραστα», δείχνουν καθαρά πως εκείνη γνωρίζει πολύ καλά πως το παιδί στον δρόμο προς την ενηλικίωση είναι έρμαιο της εκπαίδευσης. Πρέπει να «μορφωθεί» με εκείνο τον τρόπο ώστε να ενσωματωθεί στην πολιτεία όπου οι εκπαιδευτικοί της είναι «Δεσποινίδες Μαργαρίτες». Ενήλικος πια, ενταγμένος στο κοινωνικό σύστημα, θα είναι αδύνατον να αποδράσει από τη μορφή που έχει ήδη πάρει. Όπως η Δεσποινίς Μαργαρίτα.

Μάθημα ζωής με σύνθετα αλλά και πολλά απλά νοήματα-μηνύματα, ο μονόλογος του Ατάϋντε συγκλονίζει ακόμα και αποδεικνύεται προφητικός και επίκαιρος. Η κατάρρευση του καπιταλιστικού συστήματος με ό,τι ηθικό και πνευματικό συμπαρέσυρε βρίσκεται εδώ, σ ΄αυτόν τον μονόλογο.

Η παράσταση

Είμαι η Δεσποινίς Μαργαρίτα! Μία ανέραστη, κακότροπη, δύστροπη, συμπλεγματική και υστερική δασκάλα, που θέλει να διαμορφώσει τις ψυχές των μικρών μαθητών της και να τις πλάσει κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση δική της, αλλά και της δύσμορφης κοινωνίας μέσα στην οποία πρόκειται να ζήσουν. Θέλει να τα εκπαιδεύσει στην υπακοή, στην πειθαρχία και στη συμμόρφωση στην εξουσία του χρήματος. Στην αίθουσα διδασκαλίας ξετυλίγει τη διττή της ταυτότητα. Της δασκάλας, μα και της γυναίκας που εξουσιάζει.

Ο Γιάννης Μαργαρίτης σκηνοθετεί και φωτίζει μία αλληγορία πάνω στη δύναμη της εξουσίας, όπως τη συναντάμε στην κοινωνία, στην οικογένεια, στο σχολείο, στην εκκλησία, στο κράτος.

Η σημαντική ηθοποιός Κατερίνα Μαραγκού είναι η δεσποινίς Μαργαρίτα, που ακροβατεί ανάμεσα στο λογικό και στο παράλογο της ανθρώπινης ύπαρξης. Ερμηνεύει με όλα της τα εκφραστικά μέσα έναν συγκλονιστικό μονόλογο, ο οποίος αποδεικνύεται προφητικός και επίκαιρος.

Η Δεσποινίς Μαργαρίτα έχει πολλές φωνές και πρόσωπα. Είναι ένας εξουθενωτικός μακρύς χρονικά μονόλογος, που απαιτεί από την ηθοποιό ερμηνευτικό χιούμορ, φαντασία στην απόδοση του χαρακτήρα του εξουσιομανή εξουσιαστή, που όμως είναι και αφελής, αν όχι ψυχικά ασθενής, αφού επιζητεί μετά μανίας μια καρέκλα εξουσίας, ενώ ανάμεσα σε αυτά αντιλαμβάνεται – στον άλφα ή βήτα βαθμό – πως αποτελεί μια εκπαιδευμένη για αυτόν τον ρόλο, μαριονέττα. Και κάπου ομολογεί πως αξίες στην αληθινή Παιδεία είναι η γνώση και η μάθηση.

Η Κατερίνα Μαραγκού ανταποκρίνεται πληρέστατα σε όλες τις απαιτήσεις – διακυμάνσεις του δύσκολου ρόλου, εντυπωσιάζει, συγκινεί και καταχειροκροτείται από τους θεατές.

Η σκηνοθεσία σκιαγραφεί με λεπτομέρεια, θεατρική μαστοριά, χιούμορ και φαντασία, τον χαρακτήρα του εξουσιαστή, του εξουσιομανή, του αφελή που γίνεται εξουσιαστής.

Καθοριστική η συμβολή του μέγιστου Σταμάτη Κραουνάκη στην πετυχημένη παράσταση.

Επίλογος

Το “Δεσποινίς Μαργαρίτα” ανέβηκε το 1975 στην Ελλάδα με την Έλλη Λαμπέτη. Σήμερα 47 χρόνια μετά το πρώτο του ανέβασμα και ενώ μεσολάβησαν και άλλες παραστάσεις του ίδιου έργου στην χώρα μας, η Κατερίνα Μαραγκού επανεμφανίζεται στην σκηνή του θεάτρου «ΑΜΑΛΙΑ» ερμηνεύοντας τον σημαντικό αυτό μονόλογο στην εξαιρετική μετάφραση του Κώστα Ταχτσή.

Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1973 και σόκαρε τόσο που λίγες μέρες μετά την πρεμιέρα απαγορεύτηκε απ’ τη λογοκρισία. Έκτοτε ταξίδεψε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, ανέβηκε σε 30 χώρες, ερμηνεύτηκε από σπουδαίες ηθοποιούς όπως την Ανί Ζιραρντό στο Παρίσι ή την Εστέλ Πάρσονς στην Νέα Υόρκη.

Το ελληνικό κοινό γνώρισε τη «Δεσποινίδα Μαργαρίτα» το 1975 με την Έλλη Λαμπέτη, όπως αναφέρθηκε ήδη, σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη και μετάφραση Κώτσα Ταχτσή. Το έργο ενθουσίασε και στη συνείδηση του κοινού η ερμηνεία της Λαμπέτη παρέμεινε σημείο αναφοράς.

Από το 1994 και μετά η «Δεσποινίς Μαργαρίτα» ερμηνεύεται από πλήθος μεγάλων πρωταγωνιστριών: Λήδα Πρωτοψάλτη, Θέμις Μπαζάκα, Αννίτα Σαντοριναίου, Όλια Λαζαρίδου, Εφη Μουρίκη, κ.α. αλλά και από άνδρες όπως ο Γιώργος Μαρίνος κι ο Θόδωρος Γράμψας.

Συντελεστές:

Μετάφραση: Κώστας Ταχτσής
Σκηνοθεσία – Φωτισμοί: Γιάννης Μαργαρίτης
Μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης
Σκηνικά – Κοστούμια: CarmencitaBrojboiu
Με την Κατερίνα Μαραγκού

 ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ

Την θεατρική παράσταση «Κλυταιμνήστρα η (ε)κλυτή βασίλισσα», που ανεβαίνει στο Θέατρο «Αθήναιον» στη Θεσσαλονίκη, σκηνοθετεί ο Παύλος Λεμοντζής. Στην παράσταση συμμετέχουν επαγγελματίες συντελεστές.

Υπόθεση

Κλυταιμνήστρα, κόρη του Τυνδάρεω και της Λήδας, αδελφή της ωραίας Ελένης και των Διόσκουρων, γυναίκα του Αγαμέμνονα, βασιλιά των  Μυκηνών. Η μεγαλοπρεπής βασίλισσα αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά – άγνωστα, αλλά συνάμα παρεξηγημένα και δυσερμήνευτα πρόσωπα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας.

Σύμφωνα με την τραγωδία  «Αγαμέμνονας» του Αισχύλου, η  φονική λύσσα της Κλυταιμνήστρας πηγάζει από το γεγονός ότι ο άντρας της θυσίασε την κόρη τους Ιφιγένεια, για να φυσήξει άνεμος και να πλεύσουν τα καράβια στην Τροία. Η βασίλισσα – γυναίκα Κλυταιμνήστρα γίνεται αιμοδιψής και ανελέητη, όταν έρχεται η ώρα που θα πάρει εκδίκηση για τη θυσία της κόρης της.

Όμως, ήταν μόνο αυτός ο λόγος της ακατάσχετης μανίας που κυρίευσε την Κλυταιμνήστρα; Ο Ευριπίδης στην «Ιφιγένεια εν Αυλίδι»,  μας κάνει αναφορά στον πρώτο άντρα της Τάνταλο, βασιλιά της Πίσας, με τον οποίο η Κλυταιμνήστρα είχε ένα παιδί. Ο Αγαμέμνονας σκότωσε τον Τάνταλο, αλλά και το μωρό της Κλυταιμνήστρας, και στη συνέχεια βίασε την Κλυταιμνήστρα και την ανάγκασε να τον παντρευτεί.

Η  Κλυταιμνήστρα στην αρχαία τραγωδία είναι ένα αρχέγονο σύμβολο εκδίκησης, όμως είναι και ένας χαρακτήρας με πολλές πτυχές και συναισθήματα. Αντιμετωπίζει την εκδίκηση, τον πόνο  και την πολυπλοκότητα των μυθικών γεγονότων με τη δική της σκοτεινή διάσταση.

Η ιστορία της Κλυταιμνήστρας αντιπροσωπεύει τις πολυδιάστατες ανθρώπινες αντιδράσεις, τις πολυσύνθετες σχέσεις μεταξύ χαρακτήρων και συναισθημάτων όπως: ο πόνος, ο θυμός, η αγάπη, η προδοσία και η εκδίκηση.

Σημείωμα σκηνοθέτη

Η αρχαία ελληνική λογοτεχνία δημιούργησε πολλά πρόσωπα, που η επίδρασή τους στις καλές τέχνες συνεχίζεται μέχρι τις μέρες µας. Μερικά από αυτά έχουν ξεπεράσει τα όρια της ιστοριογραφίας. Η κοινωνία τα αντιμετωπίζει όχι µόνο ως πρόσωπα λογοτεχνικά, αλλά ως µέλη της, που μπορεί να τα ψέξει ή να τα επαινέσει. Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκει και η Κλυταιμνήστρα. Είναι ένοχη ή όχι; Ποια ήταν η αληθινή αιτία της ανδροκτονίας; Ήταν η εκδίκηση της μητέρας ή της προδομένης γυναίκας; Ερωτήματα, χωρίς οριστικές απαντήσεις. Η Κλυταιμήστρα των αρχαίων κειμένων. Η «Κλυταιμνήστρα» του σήμερα, του αύριο.

Θέλοντας να αναδείξω τη διαχρονικότητά της αλλά και να φωτίσω τις αιτιάσεις της ηρωίδας, διασκεύασα μεταφρασμένα αποσπάσματα από την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη, από τον «Αγαμέμνονα» της τριλογίας του Αισχύλου «Ορέστεια», από την «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή.

‘Έβαλα τον σύγχρονο λόγο στο στόμα της Κλυταιμνήστρας που, αποστασιοποιημένη πλέον, μιλάει στο κοινό και αναλύει το εσωτερικό της δίκιο. Άλλωστε, είναι εξαιρετικά συγκινητικό να μετατρέπει κανείς έναν κλασικό ήρωα σε ψυχολογική ύπαρξη, με συγκεκριμένη δομή προσωπικότητας και ψυχολογικής σημειολογίας.

Ποίηση, άρθρα, ομιλίες, σύγχρονα κείμενα, βίντεο, εικαστική τέχνη και μουσική συνθέτουν ένα θεατροποιημένο οδοιπορικό της Κλυταιμνήστρας, από την πρώτη εμφάνισή της στο αρχαίο δράμα, ως την τελευταία της.

ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ

Σύγχρονα κείμενα – σκηνοθεσία – μουσική επιμέλεια: Παύλος Λεμοντζής

Σκηνικά- κοστούμια: Γιάννης Πρώιος

Σχεδιασμός φώτων: Γιώργος Ζήγκας

Βίντεο art: Σοφία Γεωργαλή

Τελικό μοντάζ: Δημήτρης Χατζόγλου

Βοηθός σκηνοθέτη: Ιάσωνας Πετρίδης

Φωτογραφίες: Δημήτρης Τσιγκράκης

Graphic Design: The Red Tree

Στο βίντεο οι απόφοιτοι της Δραματικής Σχολής «Ανδρέας Βουτσινάς»:

*Ευχαριστούμε τον διευθυντή της Σχολής «Ανδρέας Βουτσινάς», Παύλο Δανελάτο και την καθηγήτρια υποκριτικής Σοφία Καρακάντζα για την υποστήριξή τους.

Πληροφορίες

Θέατρο Αθήναιον Λεωφ. Βασιλίσσης Όλγας 35

Το Cosmopolis festival ολοκληρώνει το καλλιτεχνικό πρόγραμμα για το 2023 με την ενότητα CosmoClassical και δύο μοναδικές συναυλίες.

Την Παρασκευή 1 Δεκεμβρίου το φεστιβάλ φιλοξενεί στην κεντρική αίθουσα της Μεγάλης Λέσχης ένα ρεσιτάλ μουσικής δωματίου, με δύο εξαιρετικούς μουσικούς της πόλης. Ο Χρήστος Κόζαλης (βιολοντσέλο) και ο Γιάννης Κανάκης (πιάνο), ενώνουν τις δυνάμεις τους με στόχο να παρουσιάσουν ένα ιδιαίτερα απαιτητικό ρεπερτόριο και να το φτάσουν στα όριά του, προς τέρψιν του κοινού. Έργα με δεξιοτεχνικές προκλήσεις, φαντασία και συνθετική αρτιότητα μπλέκονται σε εκτελέσεις με παθιασμένη ακρίβεια, αλλά ενίοτε και με αυτοσχεδιαστική αναζήτηση.

H αυλαία πέφτει το Σάββατο 2 Δεκέμβρη με τη συναυλία «Εικόνες ενός πλωτού κόσμου». O Νίκος Νικόπουλος, ένας από τους πιο δραστήριους φλαουτίστες της γενιάς του, A’ κορυφαίος της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών και η Γωγώ Ξαγαρά, Α΄ κορυφαία αρπίστα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών από το 2001, έρχονται να κλείσουν την χρονιά με ένα πρόγραμμα που περιδιαβαίνει τις ηπείρους, ζωντανεύοντας εικόνες και ηχοτοπία που το καθένα ακουμπά με τρόπο ιδιωματικό συναισθήματα που είναι πανανθρώπινα και οικουμενικά. Ο αισθησιασμός του Piazzolla απέναντι στη γαλήνη του Takemitsu, η αναζήτηση της ψυχικής ισορροπίας του Rochberg απέναντι στην συναισθηματική εμβίωση ενός γαλήνιου ξημερώματος όπως το περιγράφει ο Shankar, και ο ξεχειλίζοντας ρομαντισμός του Saint-Saens, είναι κάποιοι από τους κόμβους αυτής της περιδιάβασης.

Μεγάλη Λέσχη

Ώρα έναρξης συναυλιών 21.00

Προπώληση εισιτηρίων

–www.cosmopolisfestival.gr

-Κέντρο Πληροφόρησης Επισκεπτών| Ίωνος Δραγούμη & Ελ. Βενιζέλου

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα, τους φιλοξενούμενους καλλιτέχνες και τα εισιτήρια  μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα http://www.cosmopolisfestival.gr