Προσκεκλημένοι του Κ.Θ.Β.Ε σ’ ένα σπίτι, όπου πενθούν η Μπερνάρντα και οι πέντε κόρες της την ίδια τη ζωή και τις χαρές της, βρεθήκαμε διαδικτυακά παρακολουθώντας το κορυφαίο έργο του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, που εκτυλίσσεται σε ένα φτωχικό χωριό της ισπανικής υπαίθρου, αρχές του 20ού αιώνα.

Σε δραματικό ύφος η σκηνοθέτις Εύη Σαρμή δημιουργεί πορτρέτα μοναδικών γυναικών. Θυγατέρες και μητέρα βασανίζονται από ερωτικό πάθος, αντιζηλία και μοναξιά.

Στο πρόσωπο των κοριτσιών της καταπιεστικής Μπερνάρντα ο Λόρκα αφηγείται μια ιδιάζουσα ερωτική ιστορία, αλλά ο έρωτας μετατρέπεται σε συμφορά κι η υπακοή μεταλλάσσεται σε καταναγκασμό.

«Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» είναι το τελευταίο θεατρικό έργο, που ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα έγραψε το 1936, λίγο διάστημα πριν τη δολοφονία του. Μαζί με την «Γέρμα» και τον «Ματωμένο Γάμο» αποτελούν την τριλογία της «ισπανικής υπαίθρου» του μεγάλου Ισπανού ποιητή και συγγραφέα. Η Μπερνάρντα ΄Αλμπα επρόκειτο να ανέβει τον Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς που γράφτηκε, όμως μεσολάβησε ο Φράνκο και η εκτέλεση του Λόρκα. Τελικά, έκανε παγκόσμια πρεμιέρα το 1945 στο Μπουένος Άιρες, μετά τη δολοφονία του. Στην Ελλάδα το έργο πρωτοπαίχτηκε τον Νοέμβρη του 1954, με πρωταγωνίστρια την Κατίνα Παξινού σε μετάφραση του Νίκου Γκάτσου και σε σκηνοθεσία του Αλέξη Μινωτή.

Υπόθεση:

Στο ζοφερό ποιητικό σύμπαν του Λόρκα (1898 – 1936) ο έρωτας προσλαμβάνει σκοτεινές αποχρώσεις της στέρησης και φέρει μέσα του τον ίδιο τον σπόρο της ακύρωσής του. «Το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα», έργο γυναικείο, εφόσον είναι έμπλεο ηφαιστειακών και μητριαρχικών παθών και συγκρούσεων, στροβιλίζεται γύρω από τα όρια της ατομικής ελευθερίας και των τυραννικών προκαταλήψεων.

Οι κόρες της αυταρχικής Μπερνάρντα έρχονται αντιμέτωπες με τα κοινωνικά ταμπού και την άκαμπτη παραδοσιακή ηθική που αγνοεί προκλητικά τις ανάγκες της νεότητας. Βυθισμένες στο πένθος από την απώλεια του πατέρα θα υποχρεωθούν να ζήσουν έγκλειστες στην οικία τους και ν’ ακολουθήσουν κατά γράμμα τις αυστηρές ηθικές υποδείξεις της χήρας, η οποία ακυρώνει κάθε ελπίδα τους να γευτούν τον έρωτα, την ώρα που η φύση το υπαγορεύει επιτακτικά.

Αυτόν τον πολύκλωνο βρόχο της στέρησης, που τόσο οι κοινωνικές συμβάσεις όσο και ο δεσποτικός χαρακτήρας της μητέρας έχουν κατεργαστεί, καταπνίγοντας το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση των ερωτικών πόθων των γυναικών, η Αδέλα, η μικρότερη του σπιτιού, τον κόβει απότομα συναντώντας παράνομα τον αρραβωνιαστικό της πρωτότοκης. Ο Πέπε Ρομάνο δεν εμφανίζεται καθόλου στη διάρκεια του έργου. Διεγείρει τις κόρες που, επειδή αδυνατούν να εναντιωθούν στους περιορισμούς της τυραννικής μητέρας, αλληλοσπαράσσονται με ανταγωνισμούς, λογομαχίες, κατηγορίες και φαρμακερά υπονοούμενα.

Η άνομη εγκυμοσύνη θα προκαλέσει ολέθρια καταστροφή και η Μπερνάρντα με τυφλή προσήλωση στην επιφανειακή τάξη των καταστάσεων, που νομίζει ότι ορίζει απόλυτα, θα βάλει την τιμή, την ηθική ορθότητα και τη γνώμη του κοινωνικού περίγυρου ακόμα και πάνω απ’ τον θάνατο, ενώ το όνομά της (Άλμπα) παραπέμπει τραγικά στο λευκό, αγνό και άσπιλο.

Ο συγγραφέας

Ο κορυφαίος Ισπανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα , που διάβαζε ως άλλος μεσαιωνικός τροβαδούρος τα θεατρικά του έργα στο κοινό, γεννήθηκε στα 1898 στην κωμόπολη Φουέντε Βακέρος της Ανδαλουσίας, απ’ τον μεγαλοκτηματία Ροδρίγκεθ και τη δασκάλα Ρομέρο, που του εμφύσησαν νωρίς την αγάπη για τις τέχνες και τα γράμματα. Ξεκινώντας μαθήματα σε σχολείο Ιησουιτών στη Γρανάδα, συνεχίζει υπό την πίεση του πατέρα στη Νομική Σχολή, την οποία ολοκληρώνει εννέα χρόνια αργότερα στο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης. Λογοτεχνία, ζωγραφική και μουσική μονοπωλούν το ενδιαφέρον του. Στη «Φοιτητική κατοικία» της Μαδρίτης έρχεται κοντά με τον Νταλί, τον Μπουνιουέλ και τον Αλμπέρτι και συναντά τον Χιμένεθ. Ακολουθεί η μετοίκησή του στη Νέα Υόρκη, την εποχή του οικονομικού κραχ , για να επιστρέψει μέσω Κούβας στην Ισπανία, όπου συνεχίζει να γράφει ποίηση και θέατρο, εκφράζοντας παράλληλα ενδιαφέρον και για το κουκλοθέατρο («Οι Φασουλήδες του Κατσιπόρα», «Η μικρή παράσταση του Δον Κριστόμπαλ»). Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ισπανία ιδρύει τον σπουδαστικό θίασο «Η παράγκα» (“La Bracca”), παρουσιάζοντας έργα των Λόπε ντε Βέγα, Καλντερόν ντε λα Μπάρκα και Θερβάντες. «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» (La casa de Bernarda Alba) αποτελεί μέρος μιας δραματικής τριλογίας – σταθμό στο παγκόσμιο θεατρικό δραματολόγιο και ακολουθεί χρονολογικά τον «Ματωμένο Γάμο» (Bodas de sangre) και τη «Γέρμα» (Yerma).

Σύντομο βιογραφικό της Εύης Σαρμή

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Μαθήτευσε στο Μουσικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ (αριστούχος απόφοιτος, 2005), στη Σχολή Ηλεκτρολογίας ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης ΑΠΘ, στο 1ο Σχολείο Σκηνοθεσίας (2020). Από το 2005 ανήκει στο δυναμικό του ΚΘΒΕ, ως ηθοποιός, σκηνοθέτιδα, θεατροπαιδαγωγός, βοηθός σκηνοθέτη. Έχει σκηνοθετήσει παραστάσεις στο ΚΘΒΕ, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, στο Φεστιβάλ Δημητρίων, στο Φεστιβάλ Επταπυργίου, στο ICR (Romanian Cultural Institute, σε συμπαραγωγή με το Θέατρο Αυλαία) και είναι ιδρυτικό μέλος του χώρου δημιουργικής έκφρασης και τεχνών Studio Tessera.

Η παράσταση

Έναρξη μ’ έναν αγχωτικό χορό των θυγατέρων, μια απέλπιδα προσπάθεια δραπέτευσης από την καταδυνάστευση της μητέρας- αφέντρας, μια έκρηξη τρέλας κι απερισκεψίας κι ύστερα οι ενοχές. Με βαθιές ανάσες και πρόσωπα σιωπηλά.

Κινήσεις γραμμικές, στρατιωτικές, πάνω στις κατευθυντήριες γραμμές από τον κυρίαρχο του παιχνιδιού. Και πειθαρχία στις διαταγές. Όταν είναι παρούσα η αφέντρα. Όταν απουσιάζει εκείνη, η φρονιμάδα συντροφεύει την τρέλα με κινήσεις κωφαλάλων και γλώσσα κοφτή, όπως στα μικρά καθημερινά εγκλήματα που συντελούνται σε κάθε σπίτι. Αναπαραστάσεις κοριτσίστικων παιχνιδιών κυνηγημένες από τον χρόνο. Γρήγορες, σπασμωδικές, συνωμοτικές, θαρρείς. Κόρες και υπηρέτρια εγκλωβισμένες στο σπίτι –φυλακή. Η θέση της μίας καθρέφτης των άλλων. Ένας ευνουχισμένος μικρόκοσμος. Πλην της απείθαρχης μικρής . Μέχρι το τέλος.

Ο σκηνικός χώρος που διαμόρφωσε o Αλέξανδρος Πιεχόβιακ στο Φουαγιέ του θεάτρου της Ε.Μ.Σ. παραπέμπει συμβολικά στην άχρηστη πολυτέλεια. Εξαιρετική εικαστική εγκατάσταση σ’ όλες τις διαστάσεις της τεράστιας αίθουσας , καινοτόμα, εφόσον δεν ακολουθεί τις υποδείξεις των συνηθισμένων σκηνικών οδηγιών. Δεν παρουσιάζει την επίπλωση του εσωτερικού χώρου του σπιτιού με αντικείμενα, πέραν των μεγαλόπρεπων στασιδιών, μιας ραπτομηχανής και του ευμεγέθους σταυρού, μοναδικά δρώντα αντικείμενα, ώστε να δώσει θρησκόληπτη επιβλητική ατμόσφαιρα, ενώ οι φωτισμοί του Άρη Βακού ντύνουν τους τοίχους με χλωμά επιστρώματα μεταφορικών και μετωνυμικών σημάνσεων. Τα μαύρα κοστούμια και οι πένθιμες πλερέζες υποστηρίζουν το σχήμα του θρήνου και της απώλειας, αλλά και τον υποκριτικό καθωσπρεπισμό.

Πιστεύω πως, αν το κοινό ήταν μέσα στην αίθουσα, η δυναμική της παράστασης θα περιοριζόταν, επειδή θα έχανε την ολότητα του χώρου. Απ’ την άλλη, οι θεατές θα κερδίζαμε σε ενσυναίσθηση. Δική μου εκτίμηση ότι η μαγνητοσκόπηση της παράστασης με τον τρόπο που έγινε, τα κοντινά πλάνα και τα μακρινά σε αλληλοδιαδοχή, ισοσκελίζουν την κατάσταση. Το καλύτερο δε, η σκηνοθεσία μάς δίνει εξαιρετικά ευρήματα σύγχρονης αντιμετώπισης του έργου, εκπλήξεις που δοκιμάζουμε σε αστυνομικές υποθέσεις μιας οποιασδήποτε πλατφόρμας σινεμά. Ευφυής σύζευξη τεχνών.

Η κάμερα παρακολούθησης σε ασπρόμαυρα καρέ, για παράδειγμα, καταγράφει κρυφά τις κινήσεις μέσα στο σπίτι, πέρα από στοιχεία θρίλερ, δίνει μια συμβολική διάσταση στο εγχείρημα: «Κάθε σπίτι κρύβει έναν σκελετό στην ντουλάπα του», λέγανε οι παλιοί. Θα μπορούσε να φανταστεί ο θεατής ότι ανάλογες σκηνές φιλοξενούν οι όροφοι μιας πολυκατοικίας, ανεξαρτήτως της συναισθηματικής φόρτισης ή των αφορμών των όποιων δράσεων εντός δωματίων. Ιδέα πολυσήμαντη. Σύλληψη κι εκτέλεση για επαίνους.

Κορυφαίες σκηνές, αυτή της έκρηξης του θιάσου των γυναικών, μετά την αποκάλυψη της αλήθειας, το θρηνητικό ανδαλουσιανό φλαμένγκο στο βίντεο και η έξοχη «μεταφορά» των ερμητικά κλειστών παραθύρων του σπιτιού της Άλμπα, στο χτίσιμο με τούβλα εκείνων της ταινίας. Η άλλη εντυπωσιακή «έκρηξη» στην τελευταία σκηνή της εικονικής απελευθέρωσης, με το ξέφρενο πάρτι, όταν ένα γκόσπελ τραγούδι συναντά τη Μαντόνα στο «Like a Virgin» και στη συνέχεια το σκληρό ροκ.

Οι ερμηνείες όλων των γυναικών εξαιρετικές. Επιτρέψτε μου να ξεχωρίσω τη Μαρία Χατζηιωαννίδου, ως σκληρή, αυταρχική, δεσποτική, άτεγκτη και δικτατορική Μπερνάρντα. Εντυπωσιακή στην κίνηση και στη στάση, στο ύφος και στην ομιλία, με πολυκύμαντη φωνή στα πολλά ηχοχρώματά της. Όλες οι γυναίκες – ηθοποιοί άξιες συμπρωταγωνίστριες δίπλα της και στη γραμμή που χάραξε η σκηνοθέτις.

Επρόκειτο για μια διαδικτυακή παράσταση που δεν μας επέτρεψε να λείψουμε από την καρέκλα μας, ούτε ένα λεπτό. Θα πω, ακόμη, ότι η παράσταση υποστηρίζει την αλληγορική ερμηνεία του τελευταίου έργου που έγραψε ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Η τυραννική συμπεριφορά της Μπερνάρντα προοικονομεί το επερχόμενο φασιστικό καθεστώς του Φράνκο, που, ως γνωστόν, βασίστηκε στην υποστήριξη της Καθολικής Εκκλησίας και των πιο συντηρητικών, φανατικά αντικομμουνιστικών δυνάμεων της μεγάλης ιβηρικής χώρας.

Ταυτότητα παραγωγής

Μετάφραση: Νίκος Γκάτσος

Σκηνοθεσία/ Προσαρμογή κειμένου/ Μουσική επιμέλεια: Εύη Σαρμή

Σκηνικά/ κοστούμια: Αλέξανδρος Πιεχόβιακ

Μουσική: Κωστίκα Τσολάκου (Kostika Çollaku)

Επιμέλεια κίνησης /Χορογραφία: Ιωάννα Δεμερτζίδου

Φωτισμοί: Άρης Βακός

Μουσική διδασκαλία: Χρύσα Τουμανίδου

Επιμέλεια σκηνικού & φροντιστηριακού υλικού: Άννα Μαρία Βάσιακ

Βοηθός σκηνοθέτη/ Κινησιολόγου: Μάρα Μαλγαρινού

Οργάνωση Παραγωγής: Αθανασία Ανδρώνη

Διανομή

Μπερνάρντα Άλμπα: Μαρία Χατζηιωαννίδου

Μαρία Χοσέφα: Λίλιαν Παλάντζα

Ανγκούστιας: Χρύσα Ζαφειριάδου

Μαγδαλένα: Μομώ Βλάχου

Αμέλια: Ελένη Θυμιοπούλου

Μαρτίριο: Ιωάννα Δεμερτζίδου

Αδέλα: Χρυσή Μπαχτσεβάνη

Πόνθια: Ιωάννα Παγιατάκη

Υπηρέτρια: Ελευθερία Αγγελίτσα

Κορίτσι: Μάρα Μαλγαρινού

Ταυτότητα τηλεοπτικής εγγραφής

Τηλεσκηνοθεσία: Εύη Σαρμή, Άντα Λιάκου

Βοηθός τηλεσκηνοθέτη: Νίκος Φυλάτος

Εικονοληψία: Βαλεντίνα Κόπτη, Άντα Λιάκου, Νίκος Φυλάτος

Ηχοληψία: Χριστόφορος Τσιτουρίδης

Μιξάζ – επεξεργασία ήχου: Χριστόφορος Τσιτουρίδης, Λεωνίδας Παλάσκας

Μοντάζ: Άντα Λιάκου

*Την εικαστική αποτύπωση της αφίσας υπογράφει η Σιμώνη Γρηγορούδη

Οι πρόβες και οι βιντεοσκοπήσεις του έργου πραγματοποιήθηκαν κατόπιν ειδικής άδειας της Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας και έλαβαν χώρα με αυστηρή τήρηση, από πλευράς συντελεστών, όλων των απαραίτητων υγειονομικών μέτρων ασφάλειας, αφού προηγουμένως διενεργήθηκαν και όλα τα απαιτητά covid testς.

ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ